و آنچه منتج است از كدام شكل و ضرب است و كدام تاليف باشد كه به عين مقدمات منتج باشد و كدام بود كه به قوت لوازم منتج باشد و معلوم شود كه در شكل اول نتيجه يا عكس هر يكى از دو مقدمه چنانك گفتيم عين ديگر مقدمه نتيجه دهد و صغرى كبرى شود و صغرى بجاى صغرى بود و كبرى بجاى كبرى و عكس نتيجه با هر يكى از دو مقدمه عكس ديگر مقدمه نتيجه دهد و صغرى كبرى شود و كبرى صغرى و در شكل چهارم بخلاف اين يعنى عكس نتيجه با عكس هر مقدمه عين ديگر مقدمه انتاج كند به شرط آنك صغرى و كبرى متبدل شوند و عين نتيجه با عين هر مقدمه عكس ديگر مقدمه انتاج كند به شرط آنك صغرى هم صغرى بود و كبرى هم كبرى و در شكل دوم نتيجه با عكس كبرى عين صغرى نتيجه دهد و عكس نتيجه با صغرى عين كبرى به شرط آنك نتيجه در هر دو تاليف صغرى بود و عكس كبرى با عكس نتيجه عكس صغرى انتاج كند و عكس صغرى با عين نتيجه عكس كبرى به شرط آنك نتيجه در هر دو كبرى بود و در شكل سيوم چون نتيجه جزوى است كبرى شكل اول را نشايد پس عين هيچ مقدمه از ديگر مقدمه و نتيجه حاصل نيايد اما عكس صغرى از عين نتيجه و عكس كبرى با عكس كبرى از عكس نتيجه و عكس صغرى انتاج توان كرد به شرط آنك نتيجه صغرى بود و اين نتايج جمله از شكل اول بود و باقى تاليفات بر اين قياس و ما جدولى وضع كرديم كه حال جمله تاليفات ممكن در همه ضروب اشكال از آنجا معلوم شود پس اين قدر در بيان قياس دور كافى بود و از اين بيان كه در قياس دور گفته آمد معلوم شد كه اگر در بعضى مواد نتيجه اى كه از ضرب اول شكل اول آيد منعكس شود تا حفظ كميت لازم آيد كه هر دو مقدمه نيز منعكس باشد با حفظ كميت چه از تاليف عكس نتيجه با هر مقدمه عكس ديگر مقدمه نتيجه آيد چنانك گفتيم و اما عكس قياس چنانك گفتيم از تاليف مقابل نتيجه و مقدمه باشد و مقابل نتيجه يا بتقابل تضاد بود يا بتقابل تناقض و تقابل تضاد در جزويات نتواند بود چه مقابل

317