حكم متوقع بود و اين ممكن را استقبالى خوانند و اين سخن اقتضاء ايهام آن كند كه بايد كه ممكن در حال حكم موجود نبود و اين وهم خطا باشد چه اگر وجود حالى منافى اين امكان بود عدم حالى هم منافى باشد زيرا كه نسبت ممكن با هر دو جانب متساوى است و صواب آنست كه در شرط اين امكان همان قدر بيش اعتبار نكنند كه حصول احد الطرفين هنوز معلوم نشده باشد و ملاحظت حال نكنند و از جهت اعتبار اين شرط را اين امكان بقيد استقبال مخصوص است و باشد كه استعداد و تهيؤ را امكان خوانند چنانك گويند نطفه ممكن است كه انسان شود و در اين صورت عدم انسانيت در نطفه شرط باشد و هم به نظر با استقبال بود و اين معنى خاصتر از اصل معنى امكان باشد چه در اين موضع وجود استعدادى مخصوص شرط بود و باعتبار قابل تنها وجود و عدمش يكسان بود اما باعتبار فاعل يك طرف متعين باشد چه احتراق و لا احتراق به نسبت با پنبه يكسان بود اما احراق و لا احراق به نسبت با آتش يكسان نبود و بحث از اين مسئله بعلوم ديگر مناسبتر باشد و امكان به اين معنى هميشه جزو محمول بود و به اين سبب آن را از جهات نشمرند و بازاء ضرورى به شرط وصف موضوع ممكن بود به شرط وصف موضوع عام يا خاص هم بر آن منوال كه گفتيم اين است سخن در ممكنات فصل پنجم در اصناف مطلقات قضيه مطلقه آن بود كه در او هيچ جهت مذكور نبود نه ضرورت و نه دوام و نه امكان و نه مقابلات ايشان و نه شروط و قيود و آنچه بدان ماند و چون حكم بايجاب مطلق كنند مثلا گويند ج ب است بايد كه آنچه آن را جيم گويند بالفعل چنانك گفته ايم همان چيز را

138