اگر گويند كه حكم بوجوب سعى به سوى نماز فى الجمله كه مشخص نباشد كه در چه زمان است و به چه شرطى است بى فايده است ، و وقوع آن در كلام حكيم معقول نيست پس بايد كه حمل شود بر عموم تا فايده داشته باشد ؟
جواب مىگوييم كه وقوع امثال اين اجمال در قرآن بسيار است و حواله تفصيل و تعيين آن به بيان معصوم عليه السّلام شده است قولا و فعلا ، و در احاديث نيز احكام مجمل بسيار شده كه بيان آن در احاديث ديگر شده و چنين اجمال در كلام حكيم هيچ قصور ندارد . آيا نمىبينى كه در آيهء كريمه * ( أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ ) * [1] كه ترجمه آن اين است كه بپاى دار نماز را از زوال آفتاب تا نصف شب ، اشاره شده بوجوب چهار نماز مجملا و شرايط و احكام و آداب و اوقات آن اصلا مذكور نشده و همه حواله شده به بيان نبوى ؟
و همچنين در همين آيه شريفه ، شما نيز قايلايد كه نماز جمعه چندين شرط دارد مثل اينكه امام آن بايد كه عادل باشد و ولد الزنا و مبروص و مجذوم نباشد و چهار كس يا شش كس با او جمع شوند و همه ايشان مرد و بالغ و عاقل و آزاد و مجاور باشند و آن كسى كه بر او واجب مىشود نيز بايد كه بر اين صفات باشد و بيمار و پير و كور و لنگ نباشد ، و زياده از دو فرسخ از مكان جمعه دور نباشد و غير اينها از شروط و آداب . و چيزى از اينها اصلا در اين آيه شريفه مذكور نيست ، پس چه بعد دارد كه يك شرط ديگر نيز كه امام يا نايب او باشد در كار باشد و مذكور نشده باشد ؟
بلى اگر امثال اين اجمال اصلا بيان نشود وقوع آن در كلام حكيم معقول نباشد و بنابر اين مىگوييم كه آنچه از بيان [2] معصومين عليهم السلام ثابت شده ، نيست مگر وجوب نماز جمعه با حضور معصوم عليه السّلام يا نايب او ، و در زمان غيبت ثابت نشده ، پس بر شماست اثبات آن بدليل ديگر و تمسك به آيه هيچ نفع نبخشد .
وجه سيّم : آنكه مراد به نمازى كه در اين آيه مذكور شده كه « هرگاه ندا كرده شود از براى آن سعى كنيد بسوى ذكر خدا » ، يا مطلق نماز است در روز جمعه يا نماز خاصى معهود اگر مراد مطلق نماز باشد ، پس حكم چنين مىشود كه : هرگاه ندا كرده شود از براى يك نمازى از روز جمعه هر نماز كه باشد پس سعى كنيد بسوى نماز جمعه ، و اين بر سبيل عموم معقول نيست ؛ چه ظاهر است : كه هرگاه نداى نماز صبح روز جمعه بكنند سعى به نماز جمعه واجب نيست و همچنين نماز پسين و نماز ظهر مسافر و غير عادل ، و غير از آن از صورى كه يكى از شرايط جمعه مفقود باشد . پس بايد تخصيص داده شود به غير از اين صور ، و ظاهر

[1] اسراء : 78
[2] در بعضى از نسخه ها « از كلام معصومين عليهم السلام » است .

742