و احتمال اينكه شايد جمعه و خطبه با هر عادلى واجب باشد گو اين فايده ها در بعضى موارد متحقق شود كه آن را امام معصوم يا حاكم او باشد بسيار دور است ، چنان كه از تامل در كلام آن حضرت عليه السّلام ظاهر مىشود .
و صدوق رحمه اللَّه اين حديث را در علل الشرايع نيز نقل كرده در آنجا بعد از آنچه نقل كرديم به اندك فاصله اين فقره است : « و ليس بفاعل غيره ممّن يؤمّ الناس فى غير يوم الجمعه » و ظاهر آن استكه مراد اين باشد كه نمىكند يعنى كارها را كه مذكور شد يا نماز جمعه را غير او يعنى غير امام از آنان كه امامت مىكنند مردم را در غير روز جمعه ، و دلالت اين بر مدّعا ظاهر است .
و در هر دو كتاب بعد از اين گفته : فإن قال فلم جعلت خطبتين ؟ قيل لأن يكون واحدة للثناء و التمجيد و التقديس للَّه عزّ و جلّ و الأخرى للحوائج و الإعذار و الإنذار و الدعاء و ما يريد أن يعلَّمهم من امره و نهيه ما فيه الصلاح و الفساد ، يعنى اگر بگويد كه چرا قرار داده شده دو خطبه ؟ گفته مىشود از براى آنكه بوده باشد يكى از براى ثنا و ستايش و نيايش خداى عزّ و جلّ و ديگرى از براى حاجتها ، يعنى طلب حاجتها يا اظهار مطالب كه داشته باشد و خواهد كه بگويد به آن جماعت ، و از براى تمام كردن حجت بر مردم و زايل كردن هر عذرى كه ايشان را باشد ، و از براى ترسانيدن ايشان از عقاب خداى تعالى ، و از براى دعا از براى خود و ايشان و از براى آنچه خواهد كه امام خود تعليم كند ايشان را از امر خدا و نهى او يا از امر خود و نهى خود آنچه بوده باشد در آن صلاح و فساد . و ظاهر است كه اينها نيز منصب هر پيشنمازى نيست پس بايد مخصوص امام يا نايب او باشد بنابر آنچه مكرر مذكور شد .
و بعضى احاديث ديگر نيز هست كه ظاهر است در اين مطلب ليكن چون اصحاب قول بوجوب عينى آنها را از جمله دلايل خود آورده‌اند ، ما نيز از براى خاطر ايشان آنها را از جمله دلايل ايشان نقل مىكنيم و اشاره مىكنيم در آنجا به ضعف استدلال ايشان به آنها و ظهور آنها در خلاف مذهب ايشان .
و استدلال كرده است علامه رحمه اللَّه در منتهى [1] به آنچه روايت كرده است شيخ رحمه اللَّه در تهذيب [2] و استبصار [3] و ثقة الاسلام رحمه اللَّه در كافى [4] به سندى حسن بن ابراهيم بن هاشم - كه نزد علماء به منزلهء صحيح است در اعتبار - از زراره كه گفته حضرت امام محمد باقر عليه السّلام مىفرمود : لا تكون الخطبة و الجمعة و صلاة ركعتين على أقلّ من خمسة رهط الإمام و أربعة . يعنى نيست خطبه

[1] منتهى المطلب ، ج 1 ، ص 317
[2] التهذيب ج 3 ، ص 240
[3] الاستبصار ج 1 ، ص 419
[4] الكافى ج 3 ، ص 419 ؛ رجوع شود به وسائل الشيعه ج 7 ، ص 303

735