بوده باشد بسيار دور است ، خصوصا آنكه روايت تمام نشده و بعد از آن باز تتمهء آن نقل شده ، و قاعده شيخ در جائى كه حرفى گويد آن است كه بعد از تمام حديث مىگويد و اشاره مىكند كه معلوم شود از آن كه كلام اوست . و احتمال آنكه كلام كسى ديگر از راويان - غير محمد بن مسلم - باشد بسيار دور است ، چنان كه از تتبع احاديث و ملاحظه تتمهء آن حديث ظاهر مىشود ، با آنكه بر هر تقدير باز مؤيد ما تواند شد .
و روايت كرده شيخ صدوق رحمه اللَّه در كتاب عيون الاخبار [1] از فضل بن شاذان به دو سند - كه يكى از آنها معتمد است [2] با آنكه ظاهر آن است كه كتاب فضل نزد صدوق بوده و آن سندها را نيز از براى زيادتى احتياط نقل كرده ، چنان كه در اين زمان سلسله سند را مىرسانند به شيخ و كلينى و صدوق رحمه اللَّه با تواتر كتب ايشان جهت زيادتى احتياط و تيمّن و تبرّك ، كه فضل رحمه اللَّه در جمله عللى كه از براى بعضى از احكام شرع ذكر كرده و در آخر آن گفته كه همه اينها را از حضرت امام رضا عليه السّلام شنيده‌ام متفرق و جمع كرده‌ام - [3] گفته : فإن قال فلم صارت صلاة الجمعة إذا كانت مع الإمام ركعتين فإذا كانت به غير إمام ركعتين و ركعتين . يعنى اگر بگوييد كه چرا گرديده است نماز جمعه هرگاه بوده باشد با امام دو ركعت و هرگاه بوده باشد بى امام دو ركعت و دو ركعت ، يعنى چهار ركعت ؟
و پوشيده نماند كه مراد از نماز جمعه در اين كلام ظهر جمعه است خواه دو ركعت گزارده شود يا چهار ركعت و اطلاق جمعه بر اين شايع است ، و در احاديث بسيار واقع شده .
بعد از آن گفته كه جواب گفته مىشود كه از براى چند علت و يك علت را گذارد بعد از آن گفته : و منها أنّ الإمام يحبسهم للخطبة و هم منتظرون للصلاة و من انتظر للصلاة فهو في الصلاة في حكم التمام . يعنى و يكى از جمله علل آن است كه امام نگاه مىدارد مردم را از براى خطبه و ايشان انتظار مىكشند از براى نماز و كسى كه انتظار كشد از براى نماز پس او

[1] عيون اخبار الرضا ( ع ) ج 2 ، ص 111 ؛ علل الشرايع ص 264 ؛ وسائل الشيعه ج 7 ، ص 312
[2] در سند مذكور عبد الواحد بن عبدوس و على بن محمد بن قتيبه است ، و شهيد ثانى رحمه اللَّه در شرح شرايع [ ج ص ] گفته : كه ابن عبدوس استاد صدوق بوده و او عمل كرده است به روايت او ، پس اين در قوّت شهادت به ثقه بودن اوست . و گفته كه دور مىنمايد كه روايت كند صدوق از غير ثقه بى واسطه ، و گفته كه علامه در تحرير [ ص ] شهادت داده به صحت روايتى كه او در سند آن است ، و اين صريح است در تذكيه او . و امّا ابن قتيبه پس او شاگرد فضل بن شاذان و فاضل و صاحب كتابها بوده و اعتماد كرده بر او كشىّ در كتاب رجال [ ص ] پس اين سند معتمد باشد ، خصوصا با انضمام به سند ديگر . و صدوق رحمه اللَّه در فقيه [ ج 4 ، ص 53 ] گفته : ذكر كرده فضل بن شاذان در عللى كه شنيده آنها را از حضرت امام رضا عليه السّلام ، و پوشيده نيست كه اين حكم است به نسبت آن به فضل بن شاذان و شنيدن او آنها را از حضرت امام رضا عليه السّلام . منه رحمه اللَّه .
[3] و مؤيد اين است : آنكه در عنوان باب گفته : باب العلل التي ذكر الفضل بن شاذان في آخرها أنّه سمعها من الرضا على بن موسى عليهما السلام ، چه ظاهر آن حكم است به نسبت اين ذكر به فضل بن شاذان رحمه اللَّه چنان كه پوشيده نيست .

733