نباشد كه در اين كتب در يك مطلب چهار حديث يا بيشتر از آن وارد شده است ؛ و فقير با همه تتبّعى كه دارم ، در خاطر ندارم كه سه حديث همه بر يك مطلب وارد شده باشد كه از اول سند تا آخر آن هيچ اشتراكى نداشته باشد . هذا .
انتهى كلامه .
اقول : بر متتبّع بصير پوشيده نيست كه امر به نماز جمعه و اذن در فعل آن متواتر است ، و مخالف و مؤالف در كتابهاى خود روايت كرده‌اند ؛ بلكه قطع نظر از روايت مخالف در ميان شيعه نيز متواتر است . و از اين كه اسناد احاديث منتهى به سه محمد شده ضررى ندارد ؛ زيرا كه به تتبّع دانسته‌ايم كه اين سه شيخ جليل القدر ، اين احاديث را به معرفت جمعى كثير از علما و فضلا معاصرين از كتب قدما نقل نموده و خود وضع اين احاديث نكرده‌اند كه اگر اين چنين مىبود بر علماى شيعه مخفى نمىشد و اين سه شيخ به جلالت قدر و عظم شأن در ميان طايفهء شيعه مشهور و معروف نمىشدند . و اين معنى كمال ظهور دارد نزد كسى كه هواى نفس وى غالب نباشد .
و بر تقدير تسليم كه امر به جمعه متواتر نباشد و احاديث وارده در باب جمعه ، اخبار احاديث آحاد باشد ، باز عمل بدان واجب است ؛ زيرا كه بسيارى از آن احاديث صحيح السند واقع شده‌اند ، و در هيچ بابى از ابواب فقه ، اين مقدار حديث صحيح واقع نشده ؛ و قبل از اين بيان كرديم كه به اخبار آحاد صحيحه عمل جايز است .
قال المصنّف : آمديم بر سر جواب از استدلال به احاديث بر وجوب آن در زمان غيبت . أمّا اولا : آن كه هيچ كس را سخنى در اين نيست كه نماز مزبور واجب بوده و احاديث و اخبار بسيار از سيّد ابرار صلَّى اللَّه عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السّلام به امر به آن و ترغيب بر فعل و تخويف از ترك آن شده است ؛ و چون اين معنى مسلَّم است ، هيچ احتياجى به نقل احاديث و بحث بر هر يك سندا و متنا نداريم و آن را كه موجب تطويل است طى نموده ، به جواب مجمل اكتفا مىنماييم كه وجوب مسلَّم است ؛ امّا بى دغدغه مشروط است به شروط بسيار كه از آن جمله حضرت معصوم يا نايب اوست و آن وجوب عينى است نه تخييرى ؛ و در زمان غيبت شرط اول مفقود است و انتفاء شرط ، مستلزم انتفاء مشروط است ؛ و وجوب نيز به اجماع كه جمع كثير از فقهاى اماميه در كتب خود ادّعاى آن نموده‌اند و از ايشان به سر حدّ تواتر رسيده است ، در اين زمان منتفى است ؛ و هر كس را كه حضرات ائمه معصومين امر فرموده‌اند ، نايب ايشان بوده و نماز مزبور عينا بر او واجب شده ؛ و آن سرايت به اهل زمان غيبت نمىكند .
اقول : الحمد للَّه كه مصنّف اقرار نمود كه مسلَّم است و هيچ سخن نيست در اين كه اخبار

664