شتافتند و آن حضرت را ايستاده گذاشتند . [1] چون از آن عوام كالانعام اين قسم قباحتى صادر شد ، اين آيه كريمه به سرزنش و اهانت ايشان نازل شد نه اين كه از براى وجوب نماز مزبور نازل شد ، چنان چه بعضى اين گمان غلط كرده‌اند و اين همه بحث بر خود وارد ساخته‌اند . فاغتبر و تبصّر و تدبّر و لا تفتر . انتهى كلامه .
اقول : بدان كه چون مصنّف در اين آيه بر حق تعالى اعتراضات كرده ، خواسته كه عذرى از براى آن بگويد و بر خبير پوشيده نيست كه اين عذر پوچ است ؛ و دعوى كه كرده كه قبل از نزول آيه مدّتى اين نماز مىكرده و اين آيه از براى سرزنش نازل شده ، بى اصل است و دليلى ندارد . [2] آرى ! در تفسير مذكور است كه آيهء آخر جمعه در سرزنش جهّال صحابه كه بيع و تجارت و لهو را بر نماز جمعه اختيار مىنموده‌اند ، نازل شده ، و شك نيست كه آيهء اول دليل است بر وجوب جمعه و اعتراضات مصنّف همه غير وارد است ؛ و بعون اللَّه جواب از همه آن اعتراضات گفتيم . و الله يهدى من يشاء الى صراط مستقيم قال المصنّف : دليل ديگر كه بر وجوب نماز مزبور در اين زمان بدان استدلال نموده‌اند ، اخبار آحادى است كه از سيد مختار صلَّى اللَّه عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السّلام در نماز مزبوره نقل شده كه بسيارى از آنها مشتمل بر اوامر و زواجر و ترغيب و ترهيب است ، به سر حدّى كه بعضى از متفقهء نادان گمان كرده‌اند كه احاديث دالَّه بر وجوب آن ، به سر حدّ تواتر رسيده است ؛ و از ده و بيست گذشته و به صد و دويست نزديك شده و در مجالس و محافل و مشاعر و رؤوس منابر تكثير سواد نموده ، به تعداد آن مىكوشند و بدينها تهويل عوام كالأنعام و تخويف جهّال عديم الأفهام نموده ، هنگامهء ساز و معركه پرداز مىگردند و اين سخن بى درايت و بى اصولى است كه اصلا از علم درايت و اصول خبر نداشته باشد ؛ چرا كه در علم اصول و درايت ثابت و مبيّن شده است كه هرگاه در اسناد اخبار متعددّه يك راوى مشترك شود ، خواه در آخر سند و خواه در وسط و خواه در اوّل آن همگى آن اخبار متعدده به سبب اتحاد آن راوى از تعداد ظاهرى منسلخ شده ، منحصر در يك خبر مىشود ؛ و چون جميع راويانى كه در اصول اربعه مسطور است به محمّدين ثلاثه كه محمّد بن يعقوب ، و محمد بن على بن بابويه قمى ، و محمد بن الحسناند ، منتهى مىشود ، و اكثر آنها آخرا به شيخ طوسى منتهى مىشود ، پس بنابر اين ممكن

[1] التبيان فى تفسير القرآن ، ج 10 ، ص 9
[2] بايد گفت تاريخ موافق سخن مولى حسن على شوشترى است ؛ زيرا نماز جمعه از آغاز هجرت در مدينه خوانده مىشد و آيا سورهء جمعه بعدها نازل شد . بنگريد : مجمع البيان ، ج 10 ، ص 10 - 11

663