چگونه ما را علم به مذهب امام عليه السّلام به هم رسد ؟
مخفى نماند كه شيخ طوسى و سيد مرتضى و ابن زهره بنابر شبههء مزبوره ، دعوى اجماع بسيار نموده‌اند ؛ بلكه مدار استدلال شيخ در كتاب خلاف و سيد مرتضى در انتصار و ابن زهره در غنيه بر دعوى اجماع است .
پس ، از آن چه گفتيم ظاهر شد كه دعاوى ايشان و اتباع ايشان از درجهء اعتماد و اعتبار ساقط و هابط است . و از امور عجيبه اين كه سيد مرتضى رحمه اللَّه در بسيارى از مسايل دعوى اجماع نموده كه خلافش در ميان شيعه كمال شهرت دارد . دعوى اجماع نموده بر وجوب پنج تكبير ، تكبير ركوع و سجود و قيام از ركوع و سجود بر وجوب رفع يدين از براى تكبير ركوع و سجود ؛ و بر اين كه اكثر نفاس هجده روز است ؛ و بر اين كه خيار حيوان ثابت است ، از براى بايع و مشترى ؛ و بر اين كه شفعه ثابت است در هر مبيع از حيوان و عروض و منقول و غيره ؛ و بر اين كه اكثر حمل يك سال است ؛ و بر اين كه هبه جايز است مادامى كه عوض داده نشود ، و اگر چه مهب ذى رحم باشد ، و بر اين كه مهر صحيح نيست كه زياده از پانصد درهم باشد ، پس اگر زياده از پانصد درهم كسى مهر نمايد ، برگردانيده مىشود به مهر سنّت ؛ [1] و بر اين كه عقيقه واجب است . و شيخ طوسى رحمه اللَّه در كتاب [ خلاف ] در سى و چهار مسأله دعوى اجماع نموده و در كتابهاى ديگر بر خلاف آن فتوى داده ؛ و شيخ زين الدين به تفصيل در رسالهء خود نقل نموده از كتاب نكاح تا ديات ، در نكاح پنج مسأله ، و در طلاق چهار ، و در ظهار دو ، و در ايلاء دو ، و در عتق يك ، و در نذر يك ، و در صيد يك ، و در اطعمه دو ، و در غصب يك ، و در ميراث دو ، و در قضا سه ، و در شهادات يك ، و در حدود دو ، و در قصاص دو ، و در ديات پنج ، و گفته كه ذكر اينها نموده‌ايم ، از براى اين كه آگاه نماييم مردم را تا كسى مغرور و فريفته دعوى اجماع نشود . [2] و چون دانستى كه تحقق اجماع در زمان غيبت امام عليه السّلام ممكن نيست ، پس اگر اجماعى متحقق تواند شد ، در زمان حضور ائمه عليهم السّلام متحقق خواهد شد ، و طريق معرفت ما بدان منحصر است در نقل به خبر واحد يا خبر متواتر . اما تواتر و نقل اجماع متصور نيست ؛ زيرا كه ذكر كرديم كه از جمله شرايط تواتر آن است كه آنچه از آن خبر داده مىشود ، محسوس باشد ، و شك نيست در اين كه اجماع غير محسوس است ، پس متواتر نتواند شد . پس ، از اين لازم آيد كه جميع اجماعات منقوله ، منقول به خبر واحد باشند و دليلى بر جواز عمل به

[1] اينها نمونه هايى است كه شهيد ثانى در رسالهء نماز جمعه خود نقل كرده است . متن رسالهء ياد شده در همين مجموعه به چاپ رسيده است .
[2] عنوان رسالهء شهيد ثانى چنين است : مخالفة الشيخ الطوسى لإجماعات نفسه . متن اين رساله در « رسائل الشهيد الثانى » ج 2 ، ص 847 - 858 ( قم ، 1422 ) چاپ شده است .

626