كسى بر خلاف قول امام عمل ننمايد ، و عذر خود اين بسازد كه اماميّه بر خلاف آن اجماع نموده‌اند .
و شك نيست كه اين شبهه مثل شبههء شيخ طوسى ضعيف است ؛ زيرا كه در نظر عقل محال نيست كه قولى در ميان شيعه بنابر شبهه ظاهر و مشهور شود با آن كه بر خلاف قول امام باشد ؛ و در اين صورت بر امام لازم نيست كه قول خود را ظاهر سازد بنابر خوف و تقيّه ، و با وجود اين احتمال كسى را جايز نيست كه بدان قول مشهور عمل نمايد و عذر خود اين بسازد كه اجماع اماميه است ، زيرا كه اجماع اماميّه وقتى حجّت است كه ما را علم به هم رسد كه قول امام در اقوال ايشان داخل است . پس در صورتى كه علم به دخول قول معصوم حاصل نشود ، طريقه آن است كه رجوع به كتاب و سنّت نماييم ؛ پس اگر دليلى يابيم كه دلالت كند بر قول مشهور ، بدان عمل كنيم و اگر دليلى نيابيم ، در آن توقف كنيم و احتياط نماييم .
و ابن زهره در كتاب غنية در بيان علم به دخول قول امام طريق ديگر اختيار نموده و گفته :
فإن قيل : كيف يمكنكم القطع على أنّ قول الإمام الغائب فى جملة أقوال الإمامية مع عدم تميزه و معرفته ، و مع استتاره و غيبته ؟ قلنا : قد بيّنا فيما مضى أن إمام الزمان عليه السّلام عندنا موجود العين فينا و بين أظهرنا فنلقاه و يلقانا ، و إن كنّا لا نعرفه بعينه و لا نميّزه عن غيره ؛ و معنى قولنا أنّه غائب أنّه مجهول العين غير مميّز الشخص ، و لا نريد بذكر الغيبة أنّه بحيث لا يرى شخصه و لا يسمع كلامه ؛ و ما منزلته عندنا فى حال الغيبة إلَّا منزلة كلّ ما لا نعرفه ينسبه من جملة الإمامية ، و إذا كنا نعرف إجماع المسلمين على المذهب الواحد و نقطع عليه و أكثرهم لا نعرفه و لا نلقاه و لا نشاهده فما المنكر من معرفة إجماع الإمامية و الإمام من جملتهم على مذهب بعينه ، و هل الإمام من جملة الإمامية إلَّا بمنزلة من لا نعرفه من جملة المسلمين . [1] مضمون اين كلام اين كه اگر گفته شود كه چگونه شما را ممكن است كه جزم كنيد كه قول امام غايب در ميان اقوال اماميه است ، با آن كه پنهان و غايب است و او را نمىشناسيم ، گوييم كه پيش بيان كرديم كه امام زمان نزد ما موجود است و در ميان ماست . ما با وى ملاقات مىكنيم و او با ما ملاقات مىكند و اگر چه او را نمىشناسيم . پس هرگاه كه اماميه اجماع نمايند بر مذهبى ، مىدانيم كه امام از جملهء ايشان است .
و شك نيست كه اين قول بى صورت است ؛ زيرا كه محتمل است كه امام در ميان ما نباشد و در بعضى از جزيره ها باشد و ما را اطَّلاع بر مذهب او نباشد ؛ و بنابر اين خوف و تقيّه بر وى لازم نباشد كه بر ما ظاهر شود و اظهار حق نمايد . پس با وجود اين احتمال ،

[1] عوايد الايام ، ص 234 از غنية النزوع . ( عبارت ياد شده را در غينه نيافتيم . )

625