ابن ادريس : كلّ من خرج على إمام عادل و نكث بيعته و خالفه فى أحكامه و هو باغ و جاز للإمام قتاله و مجاهدته . و در كتاب خلاف شيخ در همين باب : الباغى هو من خرج على إمام عادل . و در غنيهء ابن زهره در شرايط جهاد : و أمر الإمام العادل به . و در ركن رابع كتاب جهاد شرايع : يجب قتال من خرج على إمام عادل . و در مبحث ثانى مقصد ثانى كتاب جهاد منتهى :
و يتعيّن إذا عيّنه الإمام العادل . [1] و از اين قرار در امثال اين مقام ، همگى علما و فقهاى اماميه از امام عادل معصوم نافذ الحكم خواسته‌اند ، و بر هر كس كه اندك ممارستى در اخبار و اقوال علماى اهل بيت دارد ، ظاهر است كه لفظ « الإمام » بدون قيد عادل منصرف است در ظاهر به امام معصوم . و لهذا در بسيارى ابواب كتب احاديث و فقه مثل ابواب كتاب جهاد و انفال و حدود و غير ذلك اكتفا به آن مىكنند ؛ مثل قطايع الملوك كلها للإمام و للإمام صفو المال و ما أخذ بالسيف فذلك إلى الإمام و غير اينها ؛ چنان كه در تهذيب و استبصار و كافى و من لا يحضره الفقيه و غيرها واقع است ؛ و از بسيارى ظهور احتياج به بيان ندارد .
و هر كس در آثار و اخبار اهل بيت و اقوال اصحاب اماميه از روى انصاف و بىغرضاته تأمل مىكند ، به يقين مىداند كه آن چه را علماى سابق در كتب خود آورده‌اند و بر آن اتفاق داشته‌اند ، همه دست به دست از معصوم به ايشان رسيده است ؛ پس چشم از معمول ميانهء بزرگان دين پوشيدن و از آيه و اخبارى كه بيش به نظر ايشان رسيده و ايشان همه را دانسته و در كتب خود ذكر كرده و به يمن ضبط و صيانت ايشان به اهل ازمنهء لاحقه رسيده باشد ، استدلال بر امرى كه خلافش نزد ايشان ثابت بوده باشد ، منافى دين دارى است .
طرفه تر آن كه حضرت آخند ما بين دفتين شفاى ابو على را حق مىداند ، و او در فصل آخر الهيات كه در [ بارهء ] خليفه و امام است ، حكم كرده به وجوب امورى چند در عبادات كه تمام نشود مگر به وجود خليفه و امام ؛ مثل وجوب اجتماعات در عيدها و فوايد بر آن مترتب ساخته ، از تعظيم شأن خليفه و مهيا بودن در دفع اعدا و اكتساب فضايل و استجابت دعوات و نزول بركات كه گفته : ثمّ يجب أن يفرض فى العبادات امور لا تتم إلَّا بالخليفة [2] تنويها به و جذبا إلى تعظيمه ، و تلك الأمور هى الامور الجامعة ، مثل الأعياد ؛ فإنّه يجب أن يفرض اجتماعات مثل هذه ، فإن فيها دعاء للناس إلى التمسك بالجماعة ، و إلى استعمال عدد الشجاعة و إلى المنافسة ، و بالمنافسة تدرك الفضائل و فى الإجتماعات استجابة الدعوات و نزول البركات ؛ [3] و حال آن كه به اعتقاد حضرت آخندى وجوب اجتماعات اعياد از جمعه و

[1] منتهى المطلب ، ج 1 ، ص 906
[2] در چاپى : الخليقة !
[3] اللهيات من كتاب الشفاء ( تصحيح حسن حسن زادهء آملى ، قم ، 1376 ش ) ، ص 504

402