تصانيف و با اين [ همه ] منحصر و مندرج بود گفته هاشان در اقوال جماعتى از فضلاى متأخر از ايشان ، لهذا آوردم من در اين كتاب كلام آن كس را از ايشان كه در فضل مشهور و تقدمش در نقد اخبار و درستى اختيار و خوبى اعتبار معروف بود ، و اقتصار كردم از كتب اين افاضل بر آن چه ظاهر بود در آن سعى و اجتهادشان ، و معلوم بود اهتمامشان ، و بر آن بود اعتمادشان ؛ پس از آنان كه برگزيدم حسن بن محبوب است و احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى و حسين بن سعيد و فضل بن شاذان و يونس بن عبد الرحمن و از متأخرين ابو جعفر محمد بن بابويه قمى و محمد بن يعقوب كلينى ، و از اصحاب كتب فتاوى : على بن بابويه و ابو على احمد بن جنيد و حسن بن ابى عقيل عمانى و مفيد محمد بن محمد بن نعمان و علم الهدى و شيخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسى . [1] تا اينجا بود مضمون كلام محقق .
و علامه در اول كتاب تحرير به اين مضمون گفته كه : به تحقيق جمع كرديم در اين كتاب معظم مسايل فقهيه و اكثر مطالب تكليفيهء فرعيه را بدون تطويل به ذكر حجّت و دليل ؛ چه گردانيده‌ايم آن را موكول به كتاب منتهى المطلب ؛ پس به درستى كه آن مشتمل است بر همه مسائل ، هم اصولش و هم فروعش ، و بر ذكر هر خلافى كه واقع شده در آنها ميانهء مسلمانان مگر نادرى كه بر سبيل ندرت مذكوره نشده باشد .
و در اوايل كتاب نهاية [ الاحكام ] به اين مضمون گفته كه : ملخص كردم در اين كتاب فتواهاى اماميه را بر وجه اختصار . و در اول كتاب تذكرة الفقهاء نيز به اين مضمون گفته كه همت گماشته‌ام در اين كتاب به تلخيص فتاوى علما و قواعد فقهاى طريقهء اماميه .
و در اول كتاب مختلف نيز به اين مضمون گفته كه به درستى كه واقف شدم بر [ آراء ] متقدمين اصحاب اماميه و مقالات سابقين علماى اماميه در علم فقه ، و يافتم در ميانهء ايشان خلاف در بسيارى از مسائل متعدده و مطالب عظيمهء متفرقه ؛ پس دوست داشتم آوردن اين مسايل مختلف فقها را به دستورى كه مشتمل باشد بر آن چه به ما رسيده است از اختلاف ايشان در احكام شرعيه و مسايل فقهيه دون متفق عليه ؛ چه آن حواله شده است به كتاب كبير ما كه مسمّى است به منتهى المطلب در تحقيق مذهب ؛ به واسطهء آن كه در آن كتاب مسايل خلافى و اتفاقى هر دو جمع است . تا اين جا بود مضمون كلام علامه .
و شيخ شهيد در اول كتاب ذكرى گفته كه اين كتاب ذكرى الشيعه است در احكام شريعت كه آوردم در آن ، آن چه صادر شده از سيد مرسلين به وساطت خلفاى معصومينش از آن چه دلالت كرده بر آن كتاب مبين و اجماع مطهّرين و حديث مشهور و دليل مأثور از معصوم

[1] المعتبر ، ج 1 ، ص 34

385