رسيده . تا اين جا بود مضمون گفته كلام شيخ شهيد .
و شيخ احمد بن فهد در مقدمه رابعهء كتاب مهذب به اين مضمون گفته كه : بدان به درستى كه من التزام نمودم در اين كتاب كه بيان كنم خلاف متحقق در هر مسألهء را كه مصنف اشاره به خلاف در آن كرده باشد ؛ و به قدر طاقت و توانايى سعى كردم و كوشش نمودم در پيدا كردن آن كس كه خلاف كرده است ؛ اگر چه نادر و متروك بوده باشد ؛ و گاه هست كه تردد از خصوص مصنّف است ؛ پس به آن نيز اشاره مىكنم و بيان مىنمايم در جايش ، بعد از تتبّع و تفحّص و بازيافت اقوال اصحاب و فتواهاشان و رواياتشان حسب الامكان ؛ و مىآوردم در هر مسأله آن چه را اصحاب گفته‌اند از اقوال متعدده ، اگر چه بعضش متروك باشد . و گاه باشد كه مصنف در بعضى مسايل دو قول ذكر مىكند و من بيشتر از آن ذكر مىكنم ؛ و اگر مسأله خلافى ديگر مناسبش باشد ، آن را بعد از آن مىآورم ؛ هر چند مصنف اشاره به خلاف در آن نكرده باشد ؛ هر چند آن را مذكور نساخته باشد در كتاب غالبا ؛ و اگر مقام شايستهء تفريع بوده آوردم از تفريعات [1] و وجوهش آن چه امكان داشته است . تا اين جا بود مضمون كلام ابن فهد .
پس اگر مذهب قدماى اصحاب وجوب عينى مىبود ، اين قسم بزرگان موثق القول خود شهادت داده‌اند كه آن چه در آن است همه از كتب و مصنفات سابقين نقل كرده‌اند و همه ملخّص اقوال اصحاب ائمه معصومين عليهم السّلام و فتاوى و عقايد سابقين است ، چرا نقل نمىكردند و به احدى نسبت نمىدادند - فاعتبروا يا اولى الالباب حقا - كه هر كه از راه بىغرضى كتب اصحاب را قدر سهلى تتبّع نمايد و ببيند كه چگونه كوشش نموده‌اند و در همه جا اقوال علما و اختلافات آنها را در كليات و جزئيات مسايل مذكور ساخته‌اند ، و صاحبان اقوال را خواه اصحاب ائمه معصومين عليهم السّلام مثل فضل بن شاذان و يونس بن عبد الرحمن و احمد بن محمد بن أبى نصر بزنطى و غيرهم و خواه غير اصحاب ائمه مثل ابن جنيد و ابن ابى عقيل و على بن بابويه و غيرهم ، چه از متقدمين و چه از متأخرين ، نام برده‌اند ، به تحقيق و يقين مىداند كه قول به وجوب عينى در زمان غيبت كه اصلا و مطلقا در كتب اين بزرگان به كسى نسبت نداده‌اند و در هيچ جا مذكور نساخته‌اند ، و به هيچ وجه من الوجوه متعرض آن نشده‌اند ، و تا به زمان شيخ زين الدين نام و نشان نداشته است [ بلكه ] بدعت محض و اختراع صرف است . اميد كه حق سبحانه و تعالى بندگان خود را از مكايد اغراض دنيوى به تخصيص اغراض ناشى از حبّ جاه و رياست مصون دارد . [2]

[1] در متن : تعريفات .
[2] اگر اين طعنه بر امثال محقق سبزوارى كه در دستگاه صفوى بودند ، به گونه‌اى محملى داشته باشد ، بر كسى چون شهيد ثانى كه در بلاد عثمانى آن هم در تقيه مىزيست ، هيچ مصداقى ندارد .

386