الوجوب دون الاستحباب » گفته ؛ و نيز شيخ [1] در نهايه و تبيان تصريح به اشتراط در وجوب كرده ؛ مثل علامه در نهايه و تذكره و ارشاد و محقق در معتبر و شرايع و شيخ شهيد در دروس و بيان و شيخ مقداد در كنز العرفان و شيخ ابو على طبرسى در مجمع البيان و ابن فهد در مهذب و ابن زهره در غنيه [2] و شيخ على در شرح قواعد و شيخ زين الدين در شرح الفيه [3] و غيره اينها ، چنان كه در فصل اول رساله مرقوم است .
پس چگونه در كلام شيخ اذن معصوم را مطلقا خواه در زمان نفاذ حكم و خواه در زمان تقيه ، مستلزم وجوب عينى مىتوان اعتبار كرد ؛ و چون منشأ توهّم در عبارت ، خلافش و بطلانش دانسته شد ، اكنون گفته مىشود كه مراد از قول شيخ در نهايه كه گفته « فإنّ لم يتمكَّنوا الخطبة جاز لهم أن يصلَّوا جماعة » اين است كه بر تقدير عدم تمكَّن از خطبه ، نماز ظهر چهار ركعت را ، هم به تنهايى مىتوان گزارد و هم به جماعت ؛ پس بر اين تقدير نه نماز جماعت متعين خواهد بود و نه نماز به تنهايى بخصوص ؛ و لهذا به « جاز » ادا نموده .
و همچنين است در مبسوط كه به « صلَّوا » ادا نموده ، چنان كه ظاهر است از عبارت مصباح ؛ و حضرت آخند چشم از اين پوشيده و چنين خيال كرده كه هر گاه نماز ظهر به جماعت بر تقدير عدم تمكَّن جايز باشد ، پس بر تقدير تمكَّن جايز نخواهد بود ؛ و اين در كمال سخافت و ركاكت است . پس محقق شد كه نسبت وجوب عينى در زمان غيبت به شيخ ، عين خطا و غلط محض است . ديگر گفته :
بلكه ظاهر حال آن است كه مذهب قدماى اخباريين و محدثين شيعه همه اين باشد چنان كه در رساله نماز جمعه بيان كرده‌ايم ، انتهى بر هر ذى شعورى ظاهر است كه خصوصيات اقوال و مذهب فقها و علماى سابق يا از كتب و مصنفاتى كه از ايشان در ميان باشد معلوم مىشود يا از نقل علماى ديگر كه معاصر يا متأخر باشند ؛ پس اقوال و مذاهب از جمعى كه در اين زمان كتب و مصنفات ايشان بين الانام متداول و معروف است ، چه از متقدمين مثل ثقة الاسلام محمد بن يعقوب كلينى و صدوق محمد بن على بن بابويه ، و شيخ مفيد ، و سيد مرتضى ، و شيخ الطايفه محمد بن حسن طوسى ، و شيخ ابو على طبرسى ، و ابن زهره ، و ابن حمزه ، و ابن ادريس ، و چه از متأخرين مثل محقق و علامه و شيخ مقداد و شيخ شهيد ، همگى از مصنفات و كتب و رسايل ايشان معلوم شده كه وجوب نماز جمعه را مشروط به حضور معصوم نافذ الحكم يا نايبش مىدانند ؛ و بر آن جمعى كثير از موثقين و معتبرين نقل اجماع و اتفاق كرده‌اند ؛ و هيچ يك از

[1] در متن : شيخ شهيد !
[2] غنية النزوع ، ص 90
[3] المقاصد العلية فى شرح الرسالة الالفية ، ص 358

382