من فرسخين . [1] و بعد از آن گفته : لا بأس أن يجمع المؤمنون فى زمان التقية بحيث لا ضرر عليهم فيصلَّوا جماعة بخطبتين ، فإن لم يتمكَّنوا من الخطبة جاز لهم أن يصلَّوا جماعة ، لكنّهم يصلَّون أربع ركعات . [2] و مثل اين در باب امر به معروف گفته ، چنان كه قبل از اين مذكور شد در طى بيان قول شيخ مفيد . و در مبسوط نيز در آخر كتاب جمعه به همين عبارت ؛ تفاوت آن كه در فقرهء اخر به اين عبارت گفته : فإن لم يتمكَّنوا من الخطبة صلَّوا جماعة ظهرا أربع ركعات . [3] و در مصباح گفته : و يستحبّ فى زمان الغيبة و التقية بحيث لا ضرر عليهم إذا اجتمع المؤمنون و بلغوا سبعة نفر أن يصلَّوا الجمعة ركعتين بخطبة ؛ فإن لم يكن من يخطب صلَّوا أربعا ، و روى ابن أبى عمير عن هشام عن أبى عبد اللَّه عليه السّلام : قال إنّى لأحبّ للرّجل أن لا يخرج من الدنيا حتى يتمتع و لو مرّة واحده ، و أن يصلَّى الجمعة فى جماعة . [4] و از كلامش در تهذيب در آخر « عمل ليلة الجمعة و يومها » معلوم مىشود كه حديث عبد الملك را نيز به همين معنى از استحباب حمل كرده آن جا كه گفته : و اعلم أنّ للجمعة حقا قد ذكر عن أبى جعفر عليه السّلام إنّه قال لعبد الملك : مثلك يهلك و لم يصلّ فريضة فرضها اللَّه عليه ! قال : قلت : كيف أصنع ؟ قال : صلَّوا جماعة ، يعنى الجمعة . [5] و سخن در اين دو حديث در فصل چهارم رساله مذكور است و بر هوشمند راست سليقهء درست انديشه ، بىشك و شبهه واضح و لايح است كه عباراتى كه از كتب شيخ مسطور [6] گشت ، احتمال وجوب عينى ندارد . و چون حضرت آخند كتاب خلاف و نهايه و مبسوط را بر وجوب عينى حمل كرده ، بنابراين اولا اشاره به معنى مقصود شيخ مىنمايد و ثانيا راه خيال استنباط وجوب عينى و مورد توهم آن را بيان مىكند .
بايد دانست كه شيخ در خلاف در اول مسأله گفته كه شرط انعقاد جمعه ، امام است يا مأمور [7] از جانب امام ؛ و بر آن استدلال كرده از راه اجماع ؛ و بعد از آن در « فإن قيل » سؤال كرده كه آيا نه شما در كتب خود نقل كرده‌ايد كه جايز است كه مردم قريه ها و ساير مؤمنان در وقت تحقق جمعيتى كه جمعه به آن منعقد مىشود ، نماز جمعه گزارند . آنگاه در « قلنا »

[1] النهاية ، ص 102
[2] النهاية ، ص 107
[3] المبسوط ، ج 1 ، ص 151
[4] مصباح المتهجد ، ص 364
[5] التهذيب ، ج 3 ، ص 239 ، ح 638 ؛ الاستبصار ، ج 1 ، ص 420 ، ح 1616 ؛ وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 310 ، الباب 5 من ابواب صلاة الجمعة و آدابها ح 2
[6] در اصل : مستور .
[7] در اصل : مأموم .

380