تقيّه و غيبت ، اذن و انعقاد بر سبيل جواز و وجوب تخيير است كه راجع است به قسمى از استحباب ، چنان كه بعد از اين در عبارات كتاب خلاف شيخ طوسى مصرّحتر از اين خواهد آمد .
و جواب از دليل ثانى ابن ادريس خود ظاهر است كه منافاتى ندارد و آن چه از كراجكى منقول است كه در كتابش كه مسمّى است به تهذيب المسترشدين و ديده نشده است ، گفته ، اين است : و إذا حضرت العدّة الَّتى يصحّ أن ينعقد بحضورها الجماعة يوم الجمعة و كان إمامهم مرضيا متمكَّنا من إقامة الصلاة في وقتها و ايراد الخطبة على وجهها و كانوا حاضرين ، أمنين ، ذكورا ، بالغين ، كاملى العقول ، اصحّاء وجبت عليهم فريضة الجمعة و كان على الإمام أن يخطب بهم خطبتين و يصلَّى بهم بعدها ركعتين ؛ [1] و مستور نيست كه اين كلام هم احتمال وجوب عينى بر تقدير نايب دارد و هم احتمال وجوب تخييرى و نيز مىتواند بود كه فقرهء « مرضيا متمكَّنا من إقامة الصلاة فى وقتها » و « ايراد الخطبة على وجهها » كنايه باشد از معصوم نافذ الحكم يا نايبش ، هر چند دور مىنمايد .
و ديگر آن چه به ثقة الاسلام محمد بن يعقوب الكلينى نسبت داده از قول به وجوب عينى نيز ادعاى محض است . آيا از كجا بر حضرت آخند ظاهر شده باشد و اگر در جاى ديده است ، چرا ذكر نكرده است ، و حال آن كه ثقة الاسلام در كتاب كافى روايت كرده از امام محمد باقر عليه السّلام كه خطبه و نماز جمعه نمىباشد مگر با امام . و از امام جعفر صادق عليه السّلام روايت كرده كه نماز جمعه با امام دو ركعت است و بىامام چهار ركعت است ، هر چند با جماعت گزارده شود . همچنين روايت كرده كه نماز عيد نيست مگر با امام ، چنان كه در فصل سيم رساله تحرير يافت . و به هيچ وجه متوجه توجيه و تفسير نشده و خلافش را ذكر نكرده ؛ و دأب محدثين جز اين نيست كه احاديث مخالف رأى خود را در صدد توجيه و تأويل و منع و ردّ در مىآيند و موافق را وامىگذارند ، چنان كه ظاهر است بر ارباب تتبع .
ديگر آن چه به صدوق محمد بن على بن بابويه نسبت داده نيز خلاف ظاهر است از نقل علما و هم از تصانيفش ؛ چنان كه در كتاب من لا يحضره الفقيه در باب نماز جمعه ، حديث دويم باب اول رسالهء حضرت آخند را روايت نموده و رد كرده ؛ چنان كه در فصل سيم رساله تحرير يافت . و بعد از آن حديث مشتمل بر امام و قاضى منصوب از جانب امام را روايت كرده و به هيچ وجه متعرّض توجيه و تأويل نشده و در باب نماز عيد بعد از آن كه روايت كرده كه نماز عيد با امام است ، گفته : وجوب العيد إنّما هو مع امام عادل ؛ [2] و اين نيز

[1] رسائل الشهيد الثانى ، ص 80
[2] من لا يحضره الفقيه ، ج 1 ، ص 506

376