إسم الكتاب : دوازده رسالهء فقهى دربارهء نماز جمعه از روزگار صفوى ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 776)

همچون ساير بلاد معروف و مشهور نيست ، راهى جز آن نداشتم تا به همراه فرزندان و مريدانم اقامهء جمعه كنم ؛ در حالى كه بسيارى از بزرگان از من ناخشنود بوده و تنها اندكى حمايت مىكرده‌اند » . [1] از آنجا كه سنّت اقامهء نماز جمعه در ميان شيعيان نبود ، و فتواهاى مخالف با اقامه فراوان وجود داشت ، رسميت بخشيدن به اين امر با دشوارىهاى زيادى مواجه شد . بخش عمده‌اى از اين دشوارىها ، جنبهء علمى - فقهى داشت ؛ چرا كه حكم نماز جمعه چندان واضح و روشن نبود . در اواخر دورهء صفوى ، عالمى نوشت : « مسائل دينى بر دو قسم است :
اول آن است كه مشخص نيست كه مذهب شيعه و طريقهء ايشان در آن مسأله كدام است ؛ مثل نماز جمعه كه حرمت آن يا وجوب فى الجملهء آن در زمان غيبت صاحب الزمان - صلوات اللَّه عليه - معلوم نيست كه كدام يك از اين دو طريق مذهب شيعه بوده . اين قسم از مسائل را مسائل خلافى مىگويند . اگر كسى قائل شود كه نماز جمعه در غيبت معصوم حرام است و ديگرى قائل باشد كه نماز جمعه در غيبت معصوم واجب است فى الجمله ؛ بر هيچ يك از دو كس واجب نمىشود كه به نوشتن كتاب و رساله ، آن ديگرى را قائل به مقالهء خود كند » . [2] با اين حال ، به نظر مىرسد كه طرفداران آن بر اوضاع غلبه كرده و توانستند نماز جمعه را برقرار كنند .
با همه عنايتى كه دولت صفوى به مسألهء نماز جمعه مىتوانست داشته باشد ، [3] بايد دانست كه غالب آن دسته از فقها كه قائل به وجوب عينى نماز جمعه بودند و اينان بيشتر اخبارىها هستند ، اساسا شرط وجود امام معصوم و نايب خاص و عام او را در عصر غيبت لازم نمىديدند تا نيازى به سلطان يا ديگر صاحب منصبان باشد . در واقع اينان نماز جمعه را منصبى حكومتى نمىديدند ؛ با اين حال ، در عمل ، اقامهء جمعه ، دست كم در شهرهاى مهم ، توسط كسانى بود كه منصوب از طرف حكومت بودند .
به هر روى مىتوان گفت كه اين مسأله از ديدگاه كليهء فقها ، در بعد فقهى آن ، ارتباطى با سلطاننداشت ؛ اما چون بسيارى از مسائل عملا در محدودهء اختيارات سياسى و رسمى سلطان شيعه بود ، از اين رهگذر تناقضى ميان قدرت فقيه و قدرت شاه به وجود مىآمد .
اين تناقض مىتوانست به اين ترتيب حل شود كه هر چند امام جمعه را شاه تعيين مىكرد ، اما طبعا وى مىبايست فقيه جامع الشرايطى را بدين سمت منصوب نمايد ؛ فقيه منصوب ، كه از نظر فقهى خود را نصب شده از ناحيهء ائمهء معصوم - عليهم السلام - مىدانست ، لزومى

[1] الحجة فى وجوب صلاة الجمعة ، صص 57 - 58
[2] رسالة في الغناء ، ص 198
[3] نك : روضات الجنات ، ج 6 ، ص 82

31