ديگر خبرى است كه در كافى و تهذيب روايت شده از امام جعفر صادق عليه السّلام كه فرموده : إنّ اللَّه عزّ و جلّ فرض فى كلّ سبعة أيّام خمسا و ثلاثين صلاة ، منها صلاة واجبة على كلّ مسلم أن يشهدها إلَّا خمسة : المريض و المملوك و المسافر و المرأة و الصبى ؛ [1] يعنى به درستى كه خداى عزّ و جلّ فرض گردانيده در هر هفت روز سى و پنج نماز را ؛ از آن جمله نمازى است واجب بر هر مسلمان كه حاضر شوند از براى گزاردنش مگر پنج كس : بيمار و بنده و مسافر و زن و نابالغ .
و پوشيده نيست كه كسى در وجوب حضور اين نماز بر هر مسلمان ، سواى جمعى مخصوص ندارد ؛ سخنى كه هست در اين است كه نماز مثل نمازهاى ديگر ، در اين حديث بر نحو اجمال مذكور است ؛ و كيفيتش معلوم نيست . شايد كه امامت معصوم يا نايبش در حقيقت اين نماز معتبر باشد يا از لوازم و شرايطى باشد كه بدون او متحقق نشود و صادق نيايد . پس اين حديث نيز مثل حديث سابق است و محمول است بر آن كه واجب است به شرط وجود معصوم و اذنش .
و چون اعادهء تفصيل سخن موجب تكرار است ، لهذا در امثال اين مقام به آن چه سابقا تحرير يافته اكتفا نموده بر نحو اجمال اشاره مىشود تا بعد از رجوع ، به وضوح پيوندد .
قال « ديگر خبرى است در كافى و تهذيب » تا آن جا كه گفته « تا بعد از رجوع به وضوح پيوندد » . اقول : اين حديث صحيح صريح است در وجوب نماز جمعه ؛ چه در اين حديث تعميم مسلمانان و جمعه ها [2] صريحا شده است . و اگر در وجوب اين نماز ، امام صاحب سلطنت يا نايب او شرط باشد چنان كه بعضى توهم كرده‌اند ، لازم مىآيد كه از زمان آن حضرت تا امروز نماز جمعه بر هيچ كس در هيچ جمعه‌اى از جمعه ها فرض نباشد ، بلكه فرضش موقوف به ظهور صاحب الامر باشد ؛ و حال آن كه او گفته كه بر همهء مسلمانان غير از چند كس كه استثنا كرده ، در همه جمعه ها فرض است و مبالغه نيز نموده ، چنان كه قبل از اين اشاره شد با زيادتى لفظ آن كه آن نيز از براى مبالغه است .
آيا نزد قايل به وجوب عينى در شهرى كه دو شايسته پيش نمازى جمعه يا بيشتر بهم رسد ، بر كدام يك به موجب اين حديث واجب خواهد بود حضور به نماز ديگرى ! فتدبّر .
ديگر خبرى است كه در تهذيب روايت شده از امام جعفر صادق عليه السّلام كه فرموده : يجمّع القوم يوم الجمعة إذا كانوا خمسة و ما زادوا ؛ فإن كانوا أقلّ من خمسة فلا جمعة لهم ؛ و الجمعة

[1] الكافى ، ج 3 ، ص 418 ؛ التهذيب ، ج 3 ، ص 19
[2] يعنى همهء مسلمانان در همهء جمعه ها .

288