يعنى واجب كرده خداى تعالى بر مردمان از جمعه تا جمعه سى و پنج نماز ، از آن جمله يك نمازى است كه فرض گردانيده آن را خداى تعالى در حالتى كه به جماعت گزارده شود و آن نماز جمعه است . و برداشته است آن را از نه كس : طفل نابالغ و پير ناتوان و ديوانه و مسافر و زن و بنده و بيمار و كور و آن كه بر سر دو فرسنگ باشد ؛ يعنى به زياده از دو فرسنگ دورى داشته باشد ؛ چنان كه علماى پيشين بيان فرموده‌اند .
و مخفى نيست كه اين خبر نيز مجمل است كه از ظاهرش همين مفهوم مىشود كه از جمعه تا جمعه نماز فرضى هست در جماعتى كه به جماعت گزارده مىشود و از نه كس مخصوص ساقط است و آن نماز جمعه است ؛ و خصوصيات ديگر آن نماز و آن جماعت و شرايطى كه به اتفاق در پيش نماز معتبر است ، از عدالت و قرائت و حلال زادگى و خطبه خوانى همگى از خارج مستفاد است . و فرض نيز مثل وجوب اعم است از عينى و تخييرى و كفايى از آن كه مخصوص به زمان و حضور معصوم باشد يا نه . پس شايد كه مراد از آن نماز ، نمازى باشد كه در آن معصوم يا نايبش مقتدا باشد ؛ و همچنين شايد كه مراد از جماعت نيز جماعتى باشد كه معصوم يا نايبش در آن بوده باشد ؛ زيرا كه نكره در اثبات مفادش عموم نيست تا شامل هر جماعت بوده باشد . و نيز همچنان كه بر هر فردى از افراد شخصيه نماز يوميه حضرى و سفرى هر يك از مكلفين صادق است كه بعضى از آن سى و پنج نماز است بر نماز جمعه كه صاحب الامر در زمان غيبت مىگزارد يا جمعى كه نزدش حاضر مىتوانند شد ، مثل سى كسى كه در خدمتش مىباشند و خاصه مواليش كه مكانش را مىدانند ، چنان كه در « باب فى الغيبه » كتاب حجت كافى از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده نيز صادق است كه بعضى از آن سى و پنج نماز است كه فرض شده بر جماعتى و ساقط شده بر جماعتى ؛ و بنابر آن كه ساير مكلَّفين بلاد و امصار را تمكَّن حضور آن نماز نيست و به زياده از دو فرسنگ دورى دارند ، از آنها ساقط است ؛ فتأمّل .
و قطع نظر از اينها ، هرگاه سقوط وجوب عينى در زمان غيبت اجماعى باشد و از اجماع و احاديث معصومين نيز محقق باشد اشتراط حضور معصوم يا نايبش به خصوص ، ديگر بلا شك محمول خواهد بود بر آن كه فرض است به شرط مذكور ؛ پس چگونه دليل بر وجوب عينى در زمان غيبت مىتواند شد ؟
قال « ديگر صريح است كه در كافى و تهذيب » تا آن جا كه گفته « پس چگونه دليل بر وجوب عينى در زمان غيبت مىتواند شد » . اقول : مخفى نيست كه لفظ فرض در وجوب عينى اصرح از لفظ وجوب است ؛ و نماز جمعه را مقارن ساير نمازهاى يوميه كردن نيز دلالت دارد كه وجوبش مقيّد به زمان حضور معصوم و تخييرى و كفايى نباشد ، و استثناء كردن جمعى كه مكلَّف به هيچ تكليف نيستند ، از بابت طفل نابالغ و

286