نبى و امام و اذن ايشان ؛ چنان كه ظاهر است . و توضيح مجمل بودن آيهء شريفه آن كه نماز جمعه قطع نظر است از مشروط بودن به حضور معصوم يا نايبش ، خصوصياتى چند نيز دارد : مثل دو ركعتى بودن و خطبه داشتن و به جماعت منعقد شدن در وقتى معيّن و شرايطى چند ديگر نيز دارد ، مثل بودن آن جماعت به عددى خاص كه از پنج كمتر نباشد و به هفت نرسيده واجب نشود . و همچنين همگى بالغ و عاقل و مرد و آزاد و مجاور و بينا و سالم از مرض بودن و پير ناتوان نبودن و خوف نداشتن و در خصوص پيش نماز سواى اين صفات عدالت داشتن به معنى گناه كبيره نكردن ، بر صغيره مصرّ نبودن ، چنان كه شيخ شهيد در ذكرى و علامه در منتهى و غيرهما در آن نقل اجماع علماى اماميه كرده‌اند . و نيز لنگى نداشتن و ولد الزنا نبودن و در خصوص مأموم زياده از دو فرسخ دورى از جاى نماز نداشتن ، چنان كه به تفصيل در كتب اصحاب ما مذكور است . و شكى نيست كه از آيهء شريفه به حسب ظاهر ، به غير از امر به شتافتن به ذكر خدا بعد از ندا كردن در روز جمعه ، چيزى ديگر مفهوم نمىشود .
قال : « از جمله دلايلى كه در اين باب اقامه كرده‌اند يكى آيهء شريفه است كه در سوره جمعه فرموده » تا آن جا كه گفته بعد از يك ورق ديگر « و شكى نيست كه از آيه شريفه به حسب ظاهر به غير از امر به شتافتن به ذكر خدا بعد از ندا كردن در روز جمعه خبر ديگر مفهوم نمىشود » . اقول :
جميع مفسّرين و علماى خاصه و عامه به اين آيه استدلال بر وجوب نماز جمعه كرده‌اند و ذكر اللَّه را به نماز جمعه يا خطبهء نماز جمعه تفسير كرده‌اند ؛ و نقل كرده‌اند كه وقتى كه اين آيه نازل شد ، رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله شروع به نماز جمعه كردند . و منسوخ بودن حكم اللَّه مطلقا منقول نشده بلكه از خطب [1] دلالت بر بقاى حكم آيه بعد از رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله نيز دارد . و اصل عموم حكم آيه است تا خلافش ظاهر شود ؛ و مخصوص بودنش دليل مىخواهد و از بعض تخصيصات كه از خارج ظاهر شده ، از بابت عدد و جماعت و عدالت پيشنماز و ساير چيزهاى كه صاحب رساله ذكر كرده ، لازم نيست كه به هيچ وجه عمومش باقى نباشد . حاصل تخصيص آيه و اخبار عامه زياده بر قدر اقتضاى مخصص وجهى ندارد . و سخن اجماع و جوابش مكرر گذشت و زياده بر اين تفصيل مناسب سياق اين رساله نيست .
و بر تقديرى كه مراد از ذكر اللَّه نماز روز جمعه باشد و امر اقتضاى وجوب كند ، همين

[1] يعنى خطبه هاى بر جاى مانده از رسول خدا ( ص ) مىتوان دريافت كه حكم منسوخ نشده و نماز جمعه ادامه داشته است .

284