المريض و الصبىّ » ؛ [1] و فى الموثّق عن زرارة عن عبد الملك عن الباقر عليه السّلام : « قال مثلك يهلك و لم يصلّ فريضة فرضها اللَّه ؟ قال : قلت : كيف أصنع ؟ قال : صلَّوا جماعة ؛ يعنى صلاة الجمعة » ؛ [2] يعنى تعليل دويم از براى انعقاد نماز جمعه در زمان غيبت اين است كه اذن امام معتبر نيست مگر با امكان اذن امام . با عدم امكان پس ساقط است اعتبار آن و باقى مىماند عموم قرآن و اخبار كه دلالت بر وجوب جمعه مىكند بىمعارض ؛ و تفسير روايات در محلش مذكور مىشود . بعد از آن اشاره كرده كه اخبار عام كه شامل زمان غيبت باشد ، بسيار است و گفته : و التعليلان حسنان و الاعتماد على الثانى ؛ [3] يعنى اين دو تعليل كه گفته شده هر دو خوباند و اعتماد بر دويم است .
كلام شهيد در اين مقام دلالت بر وجوب عينى دارد ، بنابر آن كه جزء اول تعليل اوّل دلالت مىكند كه شيعيان در زمان غيبت در نماز جمعه گزاردن مأذون باشند ، چنان كه در احاديث واقع شده و شيخ در خلاف گفته ؛ پس هيچ شرطى از شروط نماز جمعه مفقود نيست ، چه اخبار عام است و شرطى كه احتمال نبودن داشت اذن بود ؛ بنابراين فرض آن نيز متحقق خواهد بود . و شيخ شهيد چون اين وجه را احسن دانسته ، پس نماز جمعه واجب عينى باشد نزد او . و جزء دويم تعليل نيز بر وجوب جمعه دلالت دارد ، چه حكم كرده كه مجتهدين مأذونند از جانب امام ؛ و تعليل دويم آن كه اذن امام در وقتى كه ممكن نباشد ساقط است و عموم اخبار و احاديث خاليست از معارض ، و مقتضاى اين نيز وجوب عينى است ، و گفته : إذا عرفت ذلك ، فقد قال الفاضلان يسقط وجوب الجمعة حال الغيبة و لم يسقط الاستحباب ، و ظاهرهما أنّه لو أتى بها كانت واجبه مجزية عن الظهر فالاستحباب إنّما هو فى الاجتماع أو بمعنى أنّه أفضل الأمرين الواجبين على التخيير ؛ يعنى وقتى كه سخنان پيش را دانستى ، مىگوييم به درستى كه گفته‌اند دو فاضل كه محقق و علامه باشند كه ساقط مىشود وجوب نماز جمعه در زمان غيبت و ساقط نمىشود استحباب ؛ و ظاهر كلام اين دو فاضل اين است كه اگر نماز جمعه گزارده شود آن نماز واجب است مجزى از ظهر ؛ پس استحباب نيست مگر در اجتماع از براى نماز يا استحباب ، به اين معنى است كه مكلَّف در روز جمعه مخيّر است ميان نماز جمعه و ظهر ، أما جمعه

[1] التهذيب ، ج 3 ، ص 239 ، حديث 636 ؛ الاستبصار ، ج 1 ، ص 419 ، حديث 1610 ؛ وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 304 - 305 ، الباب 2 من ابواب صلاة الجمعة و آدابها ، حديث 7
[2] التهذيب ، ج 3 ، ص 239 ، ح 638 ؛ الاستبصار ، ج 1 ، ص 420 ، ح 1616 ؛ وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 310 ، الباب 5 من ابواب صلاة الجمعة و آدابها ح 2
[3] الذكرى ، ج 4 ، ص 105

235