در معناى اين بيت ابن فارض :
< شعر > و قبل فصالى دون تكليف ظاهرى ختمت بشرعى الموضحى كلّ شرعة < / شعر > شارح فرغانى گويد :
پيش از فصال و شير باز كردن من در حال طفوليت ، و پيشتر از آن كه به مبلغ سنى رسيدمى كه ظاهر صورت من به تكليفات اوامر و نواهى مطالب شدى ، يا نزد آن وقت صبى ، ختم كردم به شريعت كامل جامع شامل خودم ، كه پيدا كننده و بيان كنندهء حال و مقام و علوم و اسرار و اخلاق و آثار من است ، مر هر شريعتى را كه پيش از من بود زيرا كه شريعت من صورت جمع شامل ، و فذلكه و سرّ جمله و حاصل كليهء شرايع است . و شرايع ديگر صور أجزاء و تفاصيل جزئى او بود لا جرم همه بر وى ختم شد . [152] مقصود شارح علامه آن است كه حضرت ختمى مقام قبل از اوان بلوغ ، بلكه هنگام طفوليت ، از آن جا كه نفس شريف او مستكفى بالذات و بى نياز از معلم بشرى بود ، رشد عقلى در او در ايام صباوت در حد اعجاز بود ، و اين حكايت مىكند از آن كه خطوط شعاعيهء نوريه بين او و عين ثابت و حقيقت اصليهء او در مقام لاهوت ظاهر ، و عقلى كلى و صادر اوّل مربى او در اوان طفوليت بوده است . حق تعالى تربيت او را به اسماء حسنى و صفات عليا بر عهده گرفت ، و آن چنان سعهء روحى در باطن او بهم رسيد كه خويش را خاتم جميع شرايع الهيه ديد .
نفوس كامله ، خصوصا أب الأرواح و العقول ، از آن جهت كه سيرشان سير

[152] - مشارق الدرارى ، با مقدمه و تعليقات سيد جلال الدين آشتيانى ، ص 541 .

مقدمة الآشتياني 161