خصوصيتى و نيز نحوى استعدادى ذاتى نهفته باشد كه حق بدون تجافى و انخلاع ، به تجلى ذاتى به مرتبهء عبد آيد ، و حجاب خلقى و تعينات او را يكسره بسوزاند و نور الهى سراسر وجود او را فرا گيرد ، و مندك و فانى در حق شود و جهت امتياز از ميان برخيزد . اما بايد به اين نكته توجه داشت كه < شعر > « خيال كژ مبر اينجا و بشناس كه هر كه گم شود در حق خدا نيست » < / شعر > حالت سوم ، « منازلهء » اصطلاحى است . و آن اينكه اگر رقيقهء مناسبتى كه بين متحابّين ، يا طالب و مطلوب ، وجود دارد ، سبب انجذاب از دو طرف گردد و التقاء در وسط واقع شود ، به اصطلاح اهل معرفت « منازله » تحقيق يابد .
اين بود خلاصه اى از « معراج » كه در صدد بيان آن بوديم .
حضرت امام ، أعلى الله مقامه ، در مباحث آخر رسالة از نبوت حضرت ختمى نبوت و ولايت سخن در ميان آورده‌اند و در خلال مباحث به بيان حقيقت عقل اوّل ، كه از آن به « حقيقت محمديه » نيز تعبير كرده‌اند ، پرداخته‌اند . اين مطلب از مطالب مهم و عالى عرفانى است كه درك آن صعب المنال است ، و اوحدى از ارباب تحقيق در اين نوع از مباحث مطلب قابل توجه عرضه داشته‌اند .
حقيقت تنزلات عقل اوّل در قوس نزول بدون انخلاع و تجافى از مقام و رتبهء خود از عويصات است . در مباحث گذشته بيان كرديم كه عقل از ناحيهء تنزلات و سريان در عوالم جبروتى و مثالى و ظهور به صورت بسايط عنصرى و حصول تركيب از ناحيهء بسايط ، از جهت ميل يا حب ذاتى بسايط به تركيب ، و حصول حركت انعطافى و طى درجات معدنى و نباتى و حيوانى و بلوغ به مقام انسانى ، و نيز پس از نيل به مقام عقل بالفعل ، به اصل خود رجوع مىكند . و علت اين اصل ذكر گرديد كه وجود از عقل شروع و به آن ختم مىشود كه أوّل من قرع باب الأحدية هو العقل .
و عرض شد كه مربّى حضرت ختمى مرتبت از ابتداى ظهور در ماده تا استقرار در رحم و تولد به وجودى انسانى ، عين ثابت اوست . چه آن كه اين رقيقه ظهور آن حقيقت است و حقيقت هر شيء عبارت است از نحوهء تعين آن شيء در علم حق .
و مظهريت آن حقيقت متعين در علم حق نسبت به كليهء اسماء الهيه ، از باب اتحاد ظاهر و مظهر و عنايت الهيه به آن حقيقت جامعه مظهريت تام است و پس از رفع موانع و عوايق و قواسرى كه مانع از رشد طبيعى اين مظهر است ، به اصل خود پيوندد

مقدمة الآشتياني 159