به حسب فطرت و ذات كشش به اسم منشأ تعين آن ، به لسان قابلى يا ثبوتى داشت .
و قبلهء توجه و ربّ هر عين اسم منشأ تعين آن اسم بود و اقرار به ربوبيت اسم امر ذاتى و غير قابل تخلف بود . چه آن كه « دانش حق ذوات را فطرى است » : « وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها . » از آن جا كه جهت قابليت و لسان استعداد ذاتى و عين ثابت و صورت قدرى انسان ، كه صورت تعين اسم اعظم و منشأ تميز ربّ از مربوب است ، از جهت مظهريت ، يا قبول ظهور كليهء اسماء و صفات ، أتم و اشمل بود ، بلكه عين ثابت انسان كامل محمدى مضاف به اسم اعظم و ربّ او مقام « احديت » جامع جميع اسماء بود ، فطرت ذاتى عين ثابت او مقتضى اضافهء عين او به رب الأرباب گرديد و از باب اتحاد ظاهر و مظهر متعلم به جميع اسماء الهيه گشت و سمت سيادت نسبت به جميع مظاهر وجود خاص او گرديد و چنان كه گفته شد فيض از مظهر جامع او به جميع انبيا و اوليا ، بلكه به جميع موجودات من الأزل إلى الأبد ، نازل مىگردد . كلمهء جامعهء « رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ » از اوصاف خاص اوست و مظهريت رحمت رحمانيهء امتنانيه در آن مظهر أتم أفسر شفاعت بر سر او نهاد ، و فرمود : ادّخرت شفاعتى لأهل الكبائر من أمّتى . و سرّ « اوّليت » و « آخريت » در آن مظهر أتم ظاهر گرديد . اما حديث نبوت حقيقت محمديه در عوالم جبروت و عوالم مثالى عبارت است از انباء ذات و صفات و افعال حق ، على ما فصّله المصنف الوحيد ، قدس الله روحه و قد شرحنا بعض عباراته المنيفة فى المباحث السابقة .
< صفحة فارغة > [ گفتار در نبوت حضرت ختمى مقام در عالم شهادت ] < / صفحة فارغة > اما مسئلهء نبوت حضرت ختمى مرتبت در عالم شهادت و شهر ديجور طبيعت از اين قرار است :
حضرت امام ( قده ) در مباحث مربوط به صادر اوّل و اوّلين جلوهء حقيقت محمديه در عالم خلق در مقام ظهور به فيض مقدس و نفس رحمانى و قبول اوّلين تعين جبروتى در كسوت عقل اوّل ، چند حديث جامع نقل ، و با ذوق خاص خود به شرح و بيان آن پرداختند . حقير در ضمن تحرير تحقيقات مؤلف علَّام به نقل چند حديث معجز نظام و عرشى بنيان و اساس پرداخت ، و عرض كرد : أوّل من قرع باب الأحدية هو العقل . و من الحق ظهر فيض الوجود و إليه يعود .
عرض شد كه در خميره و بنيهء حقيقت عقل مجرد از حقايق ارساليه ، يعنى

مقدمة الآشتياني 151