نحو جامع و فراگير ، علم توحيد و شعب و فروع آن در حوزهء شيعه مورد بىاعتنايى قرار گرفته است . اگر كسى بگويد كه علم فقه از علوم فرعى و آلى است و تعليم آن به نحوى كه علوم قرآنى و علم تفسير و علوم عقليه و كثيرى از مسائل مهم را - كه در قرآن موجود است و بقاى اسلام نيز مبتنى بر توجه به همهء جهات قرآن است - تحت الشعاع قرار دهد ، امرى بس خطرناك است و عواقب وخيمى در پى دارد ، نبايد گفتهء او را انكار كرد . البته به اين اصل مهم نيز بايد توجه داشت كه وجود فقها و مجتهدان متبحر و تربيت فقهاى عظيم الشأن امرى ضرورى است و اگر كسى خيال كند كه اجتهاد با قرائت چند كتاب حاصل مىشود و همه كس از عهدهء اين مهم بر مىآيد ، خيال باطل كرده است .
< صفحة فارغة > [ گفتار در جامعيت مقام اسم اعظم ] < / صفحة فارغة > خاتمه در اين رسالهء محققانه و نفيس ، بر اين اصل مهم مكرر تأكيد شده است كه « اسم اعظم » داراى مقام جمع و مقام تفصيل است . چه آن كه اين اسم مبارك « ام الأسماء » است ، و به نحو وحدت و بساطت جامع جميع اسماء كليه و جزئيه و فرعيه و اصليه مىباشد . اين اسم - نه مفهوم آن بلكه حقيقت آن - به نحو تفصيل در كليهء مظاهر وجوديه متجلى است . و إن سألت الحق ، تنزل اين اسم از مقام غيب الغيوب به مقام احديت و واحديت و مظاهر خلقيه جدا و منحاز از تنزل ذات نمىباشد . همانطور كه گفته شد ، تنزل ذات به معناى انخلاع و تجافى نيست و اين حكم در اسماء نيز جارى است . چه آن كه اسم نزد اين طايفه ، ذات متجلى به اسم « العليم » و « القدير » و غير اين دو است . و بنا بر مسلك ائمهء طايفهء شيعه ، يعنى اهل بيت و خاتمان ولايت و وارثان مقام و احوال و علوم حضرت نبويه ، سلام الله عليه و آله ، اسم همان ذات حق است به اعتبار صفتى از صفات جماليه و جلاليه .
به اصطلاح عرفا در ظاهر وجود اوصاف و اسماء عين وجودند . و مراد از « ظاهر وجود » واجب الوجود است . و واجب همان حقيقت وجود است به اعتبار تنزه آن از جهات امكانى و يا اعتبار وجود به شرط لا از تعين امكانى . اوصاف و اسماء مانند اصل وجود سارى در حقايق وجوديه‌اند . و اگر صفتى در مظهرى ظاهر و بارز باشد ، منافات با كمون صفات و اوصاف ديگر در آن مظهر ندارد . در كلمات ارباب

مقدمة الآشتياني 148