( و آنان گفتند : حمد مر خدا را است كه اندوه را از ما برطرف فرمود ) .
نوع سوم - اعتراف و تذكر به عظمت و امتياز اختيارى محمود است كه نعمت و مزيت با ارزش را به عالم هستى سرازير كرده است ، و شخص حامد ممكن است از اعتراف و تذكر به آن عظمت و امتياز ، ذات محمود را در نظر بگيرد و ممكن است به اضافهء آن ، مشمول بودن خود را بآن نعمت و مزيت نيز منظور بدارد .
مانند : * ( الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعالَمِينَ ) * [1] .
( حمد مر خدا را است كه پرورندهء عالميان است ) .
مدح - عبارت است از توصيف نيكى و امتياز در يك موضوع ، اعم از آنكه انسان باشد يا غير از انسان ، لذا مىتوان توصيف نيكويى يك منظرهء طبيعى و اسبى را هم مدح ناميد ، نيز اعم از آنست كه نيكى و امتياز موجب مدح در انسان اختيارى باشد يا غير اختيارى . تفاوت مدح با حمد در اينست كه اولا محمود يا بايد انسان باشد يا فوق انسان و ثانيا حمد براى انسان بايستى در مزايا و عظمتهاى اختيارى او بوده باشد .
شكر - سپاس در مقابل نعمت را گويند كه منعم ( دهندهء نعمت ) با آگاهى و اختيار ، نعمتى را به انسان سپاسگزار عطا كند . آيات مربوط به مطلوب بودن شكر فراوان است . ما نمونه هايى را از چند گروه در بارهء شكر مىآوريم : 1 - شكر به مقام ربوبى يكى از انواع انجام وظيفهء مطلوب است و اين نوع شكر در برابر نعمت قرار نمىگيرد ، مانند : * ( إِنَّا هَدَيْناه السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً ) * [2] .
( ما انسان را براه راست هدايت كرديم ، يا آن راه را در پيش مىگيرد و وظايف عبوديت را انجام مىدهد و يا كفر مىورزد ) .

[1] - الفاتحة آيه 1 .
[2] - الانسان آيه 3 .

241