2 - ( حمد مر خدا را است كه برهان هستى او اينست كه هيچ موضوعى وجود ندارد كه تأثير و فعاليت خداوندى در آن نباشد ) .
3 - ( حمد مر خدا را است كه كسى كه او را انكار مىكند ، در حقيقت آفريننده و صورتبخش خود را نفى مىكند ، يا در حقيقت كسى را انكار مىكند كه او را در ذهن خويشتن بوجود آورده صورتى در بارهء او كشيده است ) .
نوع دوم - حمد در مقابل نعمت و امتيازاتى است كه از محمود ( حمد شده ) به انسان عنايت شده است . در اين نوع از حمد ، باضافهء اعتراف و تذكر به عظمت اختيارى ، شخص حامد ( حمدكننده ) در نتيجهء درك نعمت و امتيازى كه بدون عامل جبرى براى منعم ( دهندهء نعمت ) به او داده شده است ، تحرك روحى پيدا مىكند و به ذكر عظمت و انعام او مىپردازد .
تشويق و دستور به هر دو نوع حمد در قرآن مجيد ، فراوان آمده است .
نمونه اى از آيات قرآنى كه نوع يكم از حمد را متذكر مىشود ، بقرار زير است : 1 - * ( الْحَمْدُ لِلَّه الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ ) * [1] .
( حمد مر خدا را است كه آسمانها و زمين را آفريده است ) .
2 - * ( الْحَمْدُ لِلَّه فاطِرِ السَّماواتِ وَالأَرْضِ ) * [2] .
( حمد مر خدا را است كه آفرينندهء آسمانها و زمين است ) .
نمونه اى براى نوع دوم از حمد در آيات قرآنى : 1 - * ( وَقالُوا الْحَمْدُ لِلَّه الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَه وَأَوْرَثَنَا الأَرْضَ ) * [3] .
( و آنان گفتند : حمد مر خدا را است كه وعدهء خود را براى ما بجاى آورد و زمين را براى ما ارث گذاشت ) .
2 - * ( وَقالُوا الْحَمْدُ لِلَّه الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ ) * - [4] .

[1] الانعام آيهء 1 .
[2] فاطر آيه 1 .
[3] الزمر آيهء 74 .
[4] فاطر آيه 34 .

240