يمن مانند فراعنهء مصر بوده است .
2 - كعبه در جايگاهى بنا شده است كه هيچ گونه وسيلهء تفريح و مناظر طبيعى خوشايندى ندارد . سنگلاخى در ميان اقيانوسى از ريگزارها و ديدگاه‌هاى خشن كه مجالى به انديشه‌هاى گسترده و عميق و فوق ضرورتهاى زندگى معمولى نمىدهد .
حكمت بالغه ايست كه كعبه را در اين جايگاه خسته كننده قرار داده است كه انسانها از محيطهاى زيبا و خوش آب و هواى بهشتى روى بآن بياورند و هدف جز چشيدن طعم تكليف نداشته باشند .
در حجّ خانهء خدا هيچ يك از عوامل طبيعى و نفسانى و اجتماعى دخالتى در انجام تكليف نمىكند ، بلكه در آن تكاپو ، انسان است و خدايش كه رويارويش قرار گرفته است .
3 - شگفتانگيزترين حكمتى كه در حج بيت اللَّه وجود دارد : احساس وحدت و يگانگى است كه در حدّ اعلاى مفهوم انسانيت بوجود مىآيد .
عالم و جاهل ، كوچك و بزرگ ، زن و مرد ، سياه و سفيد ، كسى كه عاليترين مقام جامعه خويش را داشته باشد و كسى كه گمنامترين فرد جامعهء خود باشد ، همه و همه با دو قطعه لباس سفيد با جدّىترين قيافهء حيات مىجوشند و مىخروشند و مىروند و مىنشينند .
تضادها و تنوعاتى كه انسانها را از يكديگر جدا كرده هر يك را مانند گرگى در برابر ديگرى قرار داده آنان را به جنگ و پيكار در كارزارهاى رنگارنگ وادار كرده است ، مبدل به هماهنگى و وحدتى مىگردد كه تنها در شعر و سخنان مبلَّغان آرمان اعلاى انسانى ديده مىشود .
اين احساس وحدت است كه اگر ادامه يابد و مربيان جوامع آن را بطور جدى در تعليم و تربيتها اجرا كنند ، دردهاى بشرى را كه هر روز با كيفيّت ديگرى بسراغ افراد و جوامع مىآيد ، مداوا خواهد كرد .
4 - در اين عمل فوق العاده سازنده است كه خودخواهى آن عامل درّندگى

226