حقايق جارى رخت بربندند .
4 - حق و باطل در جريان هستى با يكديگر مخلوطند .
5 - آنچه كه سودمند بحال انسانها است ، در روى زمين پايدار خواهد ماند .
در آن محيط تنگ و تاريك كه جز كفهاى بىاساس زندگى مطرح نيست و جز تعصب كورانه بر قبيله و نژاد و محيط محدود زندگى ، حقيقت ديگرى وجود ندارد . اعلان چنين اصل جهانى كه از آغاز هستى بشرى تا پايان آن گسترده است بدون وابستگى گويندهء آن به آفرينندهء هستى قابل تفسير نمىباشد .
دقت شود كه پيامبر نمىگويد : آنچه كه مفيد به قبيلهء من ( آل هاشم ) يا مفيد به محيط من ( عربستان ) يا نژاد عرب بطور عموم و يا شرق بطور عمومىتر ميباشد پايدار خواهد ماند . بلكه در آيه كلمهء ناس بكار برده شده است كه دلالت به عموم انسانها مىنمايد .
دو - * ( لَه مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَمِنْ خَلْفِه يَحْفَظُونَه مِنْ ) * [1] .
( خداوند وضع هيچ جامعه اى را دگرگون نمىسازد ، مگر اين كه آن جامعه در وضع خود تغييرى ايجاد كند ) با اين آيه جوامع از خود بيگانه را بخودشان برمىگرداند و فرياد مىزند : اين شما هستيد كه زندگيتان را پوچ مىكنيد .
اين شما هستيد كه اسباب نكبت و بدبختى را براى خودتان فراهم مىآوريد . مديريت زندگانى بعهدهء خود شما است .
آشنايى با خود ، يا از خودبيگانگى نتيجهء انديشه و گفتار و كردارهاى خودتان مىباشد و بطور كلى عوامل سقوط و اعتلاى خود را نه از آسمان بجوئيد و نه از زمين ، نه به تاريخ مستند بسازيد و نه به نژاد ، بلكه عامل حيات و چگونگىهاى آن ، خود شمائيد . اين دو آيه با بيانى روشن عامل گردانندهء تاريخ را توضيح مىدهد : آيه يكم - نيروى محرك تاريخ را كه عبارت است از حقايق سودمند و پايدار

[1] الرعد آيه 11 .

200