در برابر فرضيهء تحول تدريجى ، فرضيهء ديگرى بنام موتاسيونيسم در حدّى قابل توجه در حدود سال 1886 بوسيلهء هوگودو ورى گياه شناس هلندى ابراز مىشود . بنا به اظهار نويسندگان تاريخ علوم ، شارل نودن گياه شناس فرانسوى در اثر مشاهداتى در گياه‌ها در سال 1865 اين مطلب را مىگويد : « من توجه كليهء كسانى را كه تصور مىنمايند گونه‌هاى فعلى بر اثر گذشت زمان و در مدت چندين هزار نسل و در اثر تغييرات تدريجى ، پيوسته و كند از گونه‌هاى قديمى بوجود آمده‌اند ، جلب مىكنم . من از تغييراتى كه در زمانهاى گذشته در نزد موجودات زنده بوقوع پيوسته است ، اطلاعى ندارم و در اين خصوص اظهار نظر نمىكنم ، ولى آنچه تجربه و عمل نشان مىدهد ، اينست كه در دوران كنونى از بين عدهء زيادى از گياهان و جانوران كه مورد آزمايش و كنترل دقيق قرار مىگيرند ناگهان افرادى به وجود مىآيند كه به علت داشتن بد شكلى يا اختلافات كوچك و بزرگ و صفات تازه از اجداد خويش كه مورد آزمايش قرار گرفته‌اند شناخته مىشوند . . . چنين افرادى كه بطور ناگهانى ظاهر مىشوند ، واجد صفات جديدى هستند ، در صورتى كه بتوانند با محيط زندگى خود هم آهنگى و سازش داشته باشند ، به زندگى ادامه مىدهند » [1] .
نظريهء موتاسيونيسم كه تدريجا باين ترتيب بيان شد : « تكامل موجودات زنده در نتيجهء رويدادهايى است كه از قوانين تثبيت شدهء معين پيروى نمىكند » دانشمندان فراوانى را به خود جلب كرده است ، مانند : مورگان و هولدان و جوليان هكسلى و . . . ولى اين فرضيه هم از انتقادات قابل توجه در امان نمانده و مورد بحث قرار گرفت . پىير روسو چنين مىگويد : « آيا مفهوم اين ايرادات آن است كه ما بايد بسوى » موتاسيونيسم متوجه شويم نه ، زيرا آن نيز از ملامت انواع است و بس و هرگز ديده نشده است كه يك خانواده و يا يك طبقه از موجودات بخانوادهء ديگرى تبديل شده باشد . گذشته از آن ، افراد

[1] فرضيه‌هاى تكامل - ش . رواسانى ص 63 و 64 .

128