داخل آن ، امكانپذير باشد » [1] .
چگونگى آغاز طبيعت و جريان آن آغاز طبيعت در توصيفى كه امير المؤمنين عليه السلام مىنمايد ، داراى رويدادهاى زير است : 1 - خداوند سبحان نخست موضوع بنيادين جوّ و فضا و هوا را بوجود آورده آن را از هم مىشكافد . حقيقت اين موضوع در اين خطبه توضيح داده نشده است .
ولى به احتمال قوى اين موضوع همان مادهء گازى است كه در دو آيه از قرآن با كلمهء « دخان » ( دود ) آمده است : 1 - * ( ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ وَهِيَ دُخانٌ ) * [2] .
( سپس خداوند متعال آسمان را مورد مشيت خود قرار داد در حالى كه آسمان دود بود ) .
2 - * ( فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ ) * [3] .
( در انتظار روزى باش كه آسمان دود آشكارى برمىآيد ) .
اين موضوع در نظريات جديد علمى ديده مىشود : « چون اكنون در شتهء متوالى زمان به عقب برمىگرديم و كيفيت گسترش تدريجى جهان را بصورت قهقرايى در نظر بگيريم ، ناچار باين نتيجه مىرسيم كه در زمانهاى بسيار بسيار دور ، پيش از آنكه كهكشانها و حتى ستارگان مجزا از يكديگر بوجود آمده باشد ، هم چگالى ( تكاثف ) و هم درجهء حرارت گاز ابتدايى كه جهان را پر مىكرده ، بايستى بىاندازه زياد بوده باشد . تنها بر اثر گسترش بوده است كه چگالى و درجهء حرارت آن اندازه پايين آمده كه تشكيل اجرام فلكى جدا از يكديگر امكانپذير شده است » [4] .

[1] تاريخ علوم پىير روسو ص 768 چاپ دوم ترجمه آقاى حسن صفارى .
[2] فصلت آيهء 11 .
[3] الدخان آيهء 10 .
[4] پيدايش و مرگ خورشيد - ژرژ گاموف ترجمهء آقاى احمد آرام ص 204 .

108