4 - گروهى در بارهء اين مسئله در حيرت فرو رفته‌اند و مىگويند :
< شعر > ما ز آغاز و انجام جهان بىخبريم اول و آخر اين كهنه كتاب افتاده است < / شعر > عمدهء آنچه كه موجب اعتقاد به بىنهايت مطلق بودن جهان است ، موضوع نديدن آغاز و انجام و مرزهاى محدودكنندهء آن است ، و الَّا تاكنون دليل علمى روشنى بر اين اعتقاد بيان نشده است .
در دوران معاصر پىگيرى جدّى و علمى براى پيدا كردن آغاز انفجار كهكشانها از يك طرف ، و اعتقاد به انحناء فضاى پيرامون كهكشانها ازلى و ابدى بودن و بىنهايت بودن موجوديت جهان را با اشكال سختى روبرو ساخته است .
نظريات متعددى از طرف دانشمندان در بارهء آغاز انفجار تاكنون ابراز شده است و يكى از نظريه‌هاى تازه اى كه اكنون ذهن بعضى از اساتيد ستاره شناسى را بخود جلب كرده است : چهارده ميليارد سال است من خود اين رقم را در رصدگاه برلين از استاد مربوط كه توضيحى در جريان ستارگان مىداد ، ( در سال گذشته ) شنيدم و به مترجم محترم گفتم به ايشان بگوييد : دانشمندان مربوط اين رقم را چند سال پيش نوشته بودند ، آيا تغييرى در آن پيدا نشده است ايشان پاسخ دادند : نه ، براى تاريخ آغاز انفجار كهكشانها ، همين نظريه تاكنون به قوت خود باقى است . پىير روسو مىنويسد كه : « نظريهء نسبى نشان داد كه نظرى كه اجداد ما بآن علاقه داشتند ، يعنى موضوع جهان نامحدود خيالى بيش نبوده است . در اين ايام حتى جهان را خيلى كوچكتر از آنچه ده سال پيش از اين تصور مىكردند مىدانند ، زيرا كشف مسئلهء جذب نور به وسيلهء ذرات و اتمهايى كه در فضا سرگردان مىباشند نشان داده است كه فواصل عظيم و خارق العادهء ستارگان باحتمال قوى اغراقآميز است . مفهوم جهان ازلى و ابدى نيز بجايى رانده شده است كه بازگشت ندارد . تئورى ابه لومتر به آنهايى كه قصد فرار از اصل كارنو را داشتند ، آخرين ضربت را وارد كرد : نه فقط جهان عظيم ستارگان ازلى نيست ، بلكه جوانتر از آن بنظر مىرسد كه تكامل ستارگان در

107