است بر علت مقدره اى ( ليسهل عليكم او لتعلموا ما تعملون ) و جايز است كه معطوف باشد بر يسر اى يريد بكم اليسر و يريديكم لتكملوا كقوله يريدون ليطفئوا و معنى تكبير تعظيم حق سبحانه است به حمد و ثنا بر او و لهذا معدى بعلى شده كانه قيل ( و لتكبروا حامدين على ما هديكم ) و يا تكبير روز فطر و يا تكبير نزد اهلال و ما احتمال دارد كه مصدريه باشد يا خبريه اى الذى هديكم اليه انتهى كلامه و بدان كه اكثر علما برانند كه مراد به اين تكبير آنست كه در عقب چهار نماز سنت است كه نماز شام شب عيد است و خفتن و صبح و نماز عيد فطر و صورت آن اينست كه اللَّه اكبر اللَّه اكبر لا إله الا اللَّه و اللَّه اكبر و للَّه الحمد على ما هدانا و له الشكر على ما اولانا و در عيد اضحى عقب ده نماز مر كسى را كه در منى نباشد و اگر در منى بود در عقب پانزده نماز ابتداء آن از نماز پيشين عيد كند و ببايد دانست كه كسانى كه ميگويند ماه رمضان هرگز كم نميباشد استدلال كرده‌اند بقوله و لتكملوا العدة چه حقتعالى بيان فرموده كه عدهء شهر رمضان محصور است و واجبست صيام آن بر كمال و نقصان و اختلال در آن داخل نميشود و جواب از اين به دو وجه است يكى آنكه مراد آنست كه تمام گردانيد عدهء را كه بر شما واجبست صيام آن و اين نوع عده جايز است كه سى روز باشد يا بيست و نه روز دوم آن كه مراد به آن قضاى صوم رمضان است مر مسافر و مريض را و مؤيد اينست كه در عقب ذكر سفر و مرض مذكور شده و چون حق سبحانه ذكر احكام صوم كرد در عقب آن بيان دعا و اجابت داعى مىكند بقوله * ( وَإِذا سَأَلَكَ ) * و چون پرسند تو را اى محمد * ( عِبادِي ) * بندگان من * ( عَنِّي ) * از صفت من و يا معاملهء من با ايشان در وقت دعا * ( فَإِنِّي قَرِيبٌ ) * پس بگو بايشان كه نزديكم من بعلم و اجابت اين تمثيل است بكمال علم او بافعال و اقوال عباد و اطلاع او بر احوال ايشان به حال كسى كه مكان او قريب باشد بايشان مرويست كه صحابه گفتند خداى را چگونه بخوانيم و گويند اعرابى از آن حضرت استفسار كرد كه يا نبى اللَّه خداى به من نزديكست تا به او راز گويم يا دور است تا آواز بلند گردانم اين آيه نازل شد و از ابن عباس مرويست كه جمعى از يهود گفتند يا محمد خداى چگونه دعاى ما بشنود و حال اين كه تو مىگويى كه از اينجا تا به آسمان پانصد ساله راه است و همچنين هر آسمانى پانصد ساله راه و اعتقاد ايشان آن بود كه او سبحانه بر عرش نشسته است كه بر آسمان هفتم است حقتعالى رد اين قول فرمود كه من ببندگان نزديكم پس بهر نوع كه مرا بخوانند پوشيده نخواهد بود * ( أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ ) * اجابت ميكنم خواندن خواننده را * ( إِذا دَعانِ ) * وقتى كه مرا بخواند و حاجت او را روا كنم اگر حكمت و مصلحت من مقتضى