* ( وَأَنْ تَصُومُوا ) * و آن گه روزه داريد اى مطيعان * ( خَيْرٌ لَكُمْ ) * بهتر است مر شما را از فديه و تطوع خير * ( إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ) * اگر هستيد كه بدانيد فضيلة صوم را و براعة ذمهء خود را جواب شرط محذوف است و ما قبل آن دال بر آن اى ( اخترتموه ) يعنى اگر بدانيد فضيلت روزه را اختيار آن كنيد و يا تقدير اينست كه ( ان كنتم من اهل العلم و التدبر علمتم ان الصوم خير من ذلك ) يعنى اگر از اهل علم و تدبريد مىدانيد كه صوم بهتر است از فديه و در كنز آورده كه نزد بعضى اين حكم در اول اسلام بوده و بعد از آن بآيهء * ( فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْه ) * منسوخ شده چه در اول حال روزه داشتن بر ايشان بسيار دشوار بود به جهت آنكه به آن معتاد نشده بودند و چون عادت كردند حكم تخيير منسوخ گشت و واجب شد روزه داشتن و نزد بعضى ديگر منسوخ نيست بلكه مراد به اين حامل مقرب است و مرضع قليل اللبن و شيخ و شيخه و ذو العطاش پس حقتعالى چون اول ذكر مرضى كرد كه مسقط فرض است و اسبابى ديگر هست كه در عرف آن را مرض نميگويند ليكن صوم با آن دشوار است حكم آن را در اين آيه بيان فرمود پس تقدير آنست كه ( و على الذين يطيقونه ثم عرض لهم ما يمنع الطاقة فدية ) و يا آنكه لا در يطيقونه محذوفست يعنى كسى كه نتواند روزه داشتن چون پيران از كار افتاده و امثال ايشان فديه دهد و اين قول مرويست از صادق و شبههء نيست كه اين اولى از نسخ است بدليل ( التخصيص خير من النسخ ) چنان كه در اصول مقرر است و مؤيد اين قول است قرائت يطوقونه كه بمعنى يتكلفونه است و اين قراءة شاذ است منقول از ابن عباس و بنا بر قول آنان كه مجموع آيه را منسوخ ميدانند منافات ندارد بقول ما زيرا كه رفع وجوب مستلزم رفع جواز نيست و قوله و ان تصوموا كلام مستأنفست و در تقدير اينكه ( صومكم خير عظيم لكم ) روزه داشتن شما نيكويى عظيمست مر شما را اگر هستيد كه بدانيد فضايل صوم را به نظر عقلى و اگر ندانيد آن را به نظر عقلى عالم شويد به آن بسمع نه به غير آن و اين نقص است نسبت به كسى كه جامع بين العلمين باشد * ( شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي ) * ماه رمضان آن ماهيست كه * ( أُنْزِلَ فِيه الْقُرْآنُ ) * فرو فرستاده شد در او قرآن در انوار گفته كه شهر رمضان مبتدا است و ما بعد آن خبر آن و ميتواند بود كه خبر مبتدا محذوف باشد تقدير اينكه ( ذلكم شهر رمضان ) يعنى آن صيام مذكور ماه رمضان است و يا بدل صيام باشد بر خذف مضاف اى ( كتب عليكم الصيام صيام شهر رمضان ) يعنى نوشته شده بر شما روزه داشتن ماه رمضان و بنا بر اين در تقدير موصول صفة شهر رمضان است و رمضان مصدر رمض است بمعنى احترق پس شهر به آن مضاف شده و علم ماه صيام گشته و منع صرف آن به جهت علميت است و الف نون مزيدتان و قوله ع من صام رمضان بر حذف مضاف است به جهت امن از التباس