رهبت و حسن تاليف حروف متلايمه بحس مدرك ميگردد چه خروج از فا بلام اعدل است از خروج از ( لام بهمزه ) جهت بعد همزه از لام و همچنين خروج از صاد بحا اعدل است از خروج از ( الف لام ) بقاف و نيز قول عرب مستدعى عتابست و اين قول مستدعى عدل و قول به اينكه مراد حياة اخرويه است مرجوح است زيرا كه خلاف متبادر است بفهم و ديگر آنكه قصاص حق وارث است بجهة حيلوله ميان او و ميان مورث او و حق ميت بادخال الم و حق اللَّه باقيست كه معاقب به آن نشده پس چگونه بقصاص ساقط ميگردد نعم ممكن است كه با توبهء نصوح و اتيان بكفاره حقتعالى بجانى تفضل نمايد باعواضى كه مكافى فعل او باشد و بعد از آن از او بمقتول نقلكند پس اصح آنست كه معنى مراد اينست كه شما را در قصاص زندگى دنيويست * ( يا أُولِي الأَلْبابِ ) * اى خداوندان عقول كامله اين نداست بايشان جهت تامل ذوى عقول صافيه در حكمت قصاص كه آن استبقاى ارواح است و حفظ نفوس و نظر در عواقب امور * ( لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ) * شايد كه شما بپرهيزيد در محافظت بر قصاص و حكم به آن و اذعان نمودن مر او را و يا از قصاص تا باز ايستيد از قتل و يا بترسيد از عقوبات الهى باجتناب معاصى و بعد از بيان حكم قصاص كه متعلق است به بدن ذكر حكم وصيت مىكند كه متعلق است بمال و ميفرمايد كه * ( كُتِبَ عَلَيْكُمْ ) * نوشته شد يعنى فرض كرده شد بر شما * ( إِذا حَضَرَ ) * چون حاضر شود يعنى ظاهر گردد * ( أَحَدَكُمُ ) * يكى از شما را * ( الْمَوْتُ ) * اسباب و علامات مرگ از مرض و غير آن چون پيرى و نميتواند بود كه مراد معاينهء مرگ باشد زيرا كه اين حالت باز ميدارد ميت را از وصيت پس مراد آنست كه مفروض شده است بر شما وقتى كه امارات موت واقع شود بر يكى از شما * ( إِنْ تَرَكَ خَيْراً ) * اگر بگذارد مالى را * ( الْوَصِيَّةُ لِلْوالِدَيْنِ ) * وصيت كردن براى مادر و پدر * ( وَالأَقْرَبِينَ ) * و براى خويشان * ( بِالْمَعْرُوفِ ) * بنيكويى يعنى بعدل و انصاف كه آن عدم مجاوزتست از ثلث * ( حَقًّا ) * مصدر مؤكد است اى ( حق ذلك حقا ) يعنى ثابت شده است اين حكم ثابت شدنى و يا صفت مصدر محذوف است اى ( كتب ذلك كتابا حقا ) يعنى نوشته شده است اين وصيت كردن نوشتنى به حق و راستى * ( عَلَى الْمُتَّقِينَ ) * بر پرهيز كاران از حرمان والدين و اقربا بدانكه الوصية فاعل كتب است و تذكير فعل آن به جهت فصلست و يا بر تاويل آن بايصا يا ان يوصى و لهذا بعد از اين فرمود كه * ( فَمَنْ بَدَّلَه ) * بارجاع ضمير مذكر به وصيت و عامل در اذا مدلول كتب است نه وصية به جهت تقديم كتب بر وصيت و مرويست كه در جاهليت بريا و سمعة وصيت ميكردند و