كه مراد به اول نوافل صدقات باشد يا حقوقى كه در مال باشد غير از زكات و در حديث آمده كه نسخت الزكاة كل صدقة اى وجوب كل صدقة و در كنز العرفان آورده كه باتفاق مراد ( بايتاى زكات ) زكات واجبه است و اما ايتاى اول شامل واجب و غير واجب هر دو هست و لهذا ابن عباس گفته كه ( فى المال حقوق واجبة سوى الزكاة ) و شعبى گفته كه ايتاى مال محمولست بر حقوق واجبهء غير زكات مانند نفقه بر كسى كه واجب باشد انفاق بر او و بر جائع مشرف بر فوت بسد رمق و نذور و كفارات و محتمل است كه مراد زكات مفروضه باشد در هر دو موضع لكن غرض از اول بيان مصرف آن باشد و از ثانى اداى آن و حث بر آن و اين اقويست تا آيه شامل واجبات باشد و ديگر آنكه ميان ايمان واجب و اقامة صلاة واجبه واقع شده پس مراد وجوب اين باشد * ( وَالْمُوفُونَ ) * و نيز صاحبان بر آنهااند كه وفا كنندگانند * ( بِعَهْدِهِمْ ) * بعهد و پيمان خود * ( إِذا عاهَدُوا ) * چون عهد كنند و اين عهد يا با خلق است يا با خالق مانند نذور * ( وَالصَّابِرِينَ ) * نصب آن بر مدح است و عدم عطف آن بر امن به جهت اظهار فضل صبر است در شدايد بر اعمال يعنى صبر كنندگان * ( فِي الْبَأْساءِ ) * در فقر وفاقه * ( وَالضَّرَّاءِ ) * و در رنج و سختى و بيمارى * ( وَحِينَ الْبَأْسِ ) * و در هنگام كارزار يعنى جهاد و مقاتله بر اهل كفر و عناد از زهرى روايتست كه باساء در اموال است مانند فقر و ضراء در نفس مانند مرض و بر هر تقدير * ( أُولئِكَ ) * آن گروه موصوف به اين صفات * ( الَّذِينَ ) * آنانند كه به تحقيق * ( صَدَقُوا ) * راست گفتند در دين و اتباع حق و طلب بر * ( وَأُولئِكَ ) * و آن گروه * ( هُمُ الْمُتَّقُونَ ) * ايشانند پرهيزكاران از كفر و ساير ناشايستها آيه جامع جميع كمالات انسانيت است و دال بر ملكات نفسانيه صريحا يا ضمنا چه كمالات و ملكات حسنه با وجود كثرت شعب آن منحصر است در سه چيز صحت اعتقاد و حسن مباشرة و تهذيب نفس به اول اشاره فرموده بقوله * ( مَنْ آمَنَ ) * الى قوله * ( وَالنَّبِيِّينَ ) * و بثانى اشاره كرده بقوله * ( وَآتَى الْمالَ ) * الى قوله * ( وَفِي الرِّقابِ ) * و بثالث ايما فرموده بقوله و اقام الصلاة تا آخر و لهذا كسى را كه مستجمع اين صفات است وصف نموده بصدق نظر بايمان و اعتقاد او و بتقوى نظر بمعاشرت او با خلق و معاملهء او با حق و اليه اشار النبى ص بقوله من عمل بهذه الاية فقد استكمل الايمان يعنى هر كه عمل به اين آيه كند در ايمان كامل باشد و بدانكه تصديق بر طوايف مذكوره موجب ثواب جزيل و اجر جميل است اماته ( ذوى القرى ) موجب ضعف اجر است نسبت بتصديق بر غير ايشان هم چنان كه حديث لك الاجران اجر القرابة و اجر الصدقة شاهد اين است و نيز موجب صله و پيوستگى است بخويشان لقوله صلَّى اللَّه عليه و آله الصدقة على القرابة صدقة وصله و وصله باقربا زياده مىكند عمر را كه صلة الرحم تزيد فى العمر پس صدقة با قارب متضمن اجر دنيا