مجنون و هفت پيكر و مخزن الاسرار و اسكندر نامه [1] از منظومات اوست .
نظامى عروضى معاصر نظامى گنجه‌اى بود . كتاب مجمع النوادر [2] از مصنفات اوست . اشعار خوب دارد . گويند سلطان از او پرسيد نظامى غير از تو دگر كيست . گفت :
شعر در جهان [3] سه نظامئيم اى شاه * كه جهانى ز ما بافغانند زان يكى بنده‌ام به خدمت شاه * و آن دو در مرو پيش سلطانند گر چه همچون روان سخن گويند * ور چه همچون خرد سخن دانند [ ور چه تحقيق در سخن امروز * هر يكى مفخر خراسانند ] [4] من شرابم كه شان چو دريابم [5] * هر دو در كار خود فرو مانند نظامى [ صاحب تاج المآثر پسر اين نظامى است ] [6] ناصر خسرو در مذهب شيعهء [ سبعه ] [7] غلوى عظيم داشت و آن گروه او را حجت خوانند و او مردى حكيم بود و معاصر مستنصر فاطمى مغرب [ و بنام نزار دعوت كردى [8] ] . قرب صد سال عمر يافت . ولادتش در سنهء ثمان و خمسين و ثلاثمائة [9] . اشعار بالادست دارد .
اما از تعصب خالى نبود . كتاب روشنائى نامه از منظومات اوست .

[1] - م : اسكندر نامه و غيره
[2] - مقصود همان كتابى است كه بنام چهار مقاله معروف است ( رك : مقدمه مرحوم قزوينى بر چهار مقاله )
[3] - ب ، ر : سه نظاميم
[4] - م فقط - چهار مقاله چاپ آقاى دكتر معين : بحقيقت
[5] - ر : من بر آنم كه شان . . . - ب : من سر رشته چو برتابم
[6] - ر ، ق ندارد - مقصود از تاج المآثر به نظر ميرسد همان تاريخ وقايع سلطنت قطب الدين آيبك و شمس الدين التتمش از سلاطين دهلى باشد كه در خلال سالهاى 602 تا 614 تأليف شده
[7] - ق ، ف
[8] - ب ندارد
[9] - به نظر مىآيد كه تولد وى در سيصد و نود و چهار بوده است چنان كه خود گويد : بگذشت ز هجرت پس سيصد نود و چهار * بگذاشت مرا مادر بر تودهء اغبر

753