ذوقى قطع نظر كنيم ما به هيچ وجه نخواهيم توانست آغاز حقيقى تاريخ دولتها واين كه اولين دولتها از كدامين سيستم بوده است به دست بياوريم آن چه كه مطابق گفتهء بعضى از صاحب نظران در بارهء اين مرحله مىتوان گفت اين است كه در اين دوران ( مرحلهء سوم ) دولتها كم وبيش وبااشكال گوناگونى به وجود مىآيند وبا به دست آوردن سلطه هاى نسبى مىتوانند مجازات وكيفرهاى معينى را به صورت قانون يا شبه قانون درآورند . ودر مورد جرمها به مرحلهء اجراء درآورند . در بعضى از جوامع هر گونه مجازات هر گونه حل وفصل وهر گونه دعاوى به طور مستقيم با دست دولتها انجام مىگرفته وطرفين خصومت هيچ گونه اختيارى در بارهء توافق وغير ذلك نداشته‌اند .
گويى به وجود آمدن حق وخواص آن از قبيل تعقيب وتوافق شخصى يا اسقاط يا تبديل آن به چيز ديگر در دورانهاى متاخر بظهور پيوسته است .
پرداخت خسارتها وجبران ضررها مطابق مقرراتى بود كه دولت تعيين كرده بود مىگويند نمونهء بارز اين سيستم را در قبائل ژرمن كه به نام « ورگلد » ناميده شده مشاهده مىكنيم .
هم چنين قانون رم باستانى نيز خالى از اين نمونه نبوده است [1] بعضى از حقوق دانان مىگويند اين روش حقوقى را در الواح دوازده گانهء رم مىتوان ملاحظه نمود . [2] ممكن است از امثال دو ماده ذيل به اين ادعا استشهاد شود :
« اگر كسى به دينى اقرار كند يا محكوم به آن دين گردد پس از سى روز مهلت نزد قاضى احضار شود تا آن دين ايفاء گردد » [3] « شخص داين شصت روز مديون را به زندان انداخته سپس او را سه روز در بازار عرضه مىكند ومقدار دين خود را هم اظهار مىكند . » [4]

[1] النظريه العامه للموجبات والعقود ، القسم الثانى الاعمال غير المباحة ، ص 368 . .
[2] همان مأخذ .
[3] الواح دوازده گانه ، جنايات واضرارها مادهء دوم . .
[4] همان مأخذ ، ماده پنجم . .

415