( آيا نمىبينى خدا چگونه مثل مىزند ، كلمهء پاكيزه‌اى مانند درخت پاكيزه ريشه اش ثابت وشاخه اش در آسمان است ) < شعر > ( ( 3558 ) ) هزل تعليم است آن را جد شنو تو مشو بر ظاهر هزلش گرو ( ( 3559 ) ) هر جدى هزل است پيش هازلان هزلها جد است پيش عاقلان < / شعر > هر اندازه كه رشد روانى يك فرد بيشتر است ، از ظواهر سخنان ورويدادها عبور كرده بيشتر به حقيقت سخن ورويداد آشنا مىشود ، يكى از نتايج بسيار مهم اين نفوذ عقلى كشف واقعيات جدى از شوخىها است مفهوم شوخى وجدى از مفاهيم ذاتى وغير قابل تغيير پديده ها نيست ، بلكه شوخى وجدى دو عنوان انتزاعى از موقعيت انسان وآن سخن يا رويداد است كه براى او مطرح گشته است . لذا براى دريافت شوخى يا جدى بودن يك پديده بايد ملاك را موقعيت انسانى بدانيم .
براى يك ناتوان دم از پيروزى زدن در ميان پيكار ، شوخى وبىاساس است ، در صورتى كه براى يك انسان قدرتمند يك واقعيت جدى است . براى يك نادان بىسواد تحفه آوردن كتاب علمى عالى شوخى ، ولى براى يك دانشمند كه محتويات كتاب به دانش او مربوط است ، ممكن است جنبه حياتى داشته باشد . چنانكه موضوعى براى فرد يا طبقه‌اى خنده آور وبراى ديگرى گريه آور يا باعث انديشه ويا موجب تعجب مىشود در اين مطلب كه گفتيم جاى ترديد نيست .
موضوعى كه بسيار قابل اهميت بوده وجلال الدين آن را در دو بيت مورد تحليل آورده است ، اين است كه آن چه كه در جهان هستى روى مىدهد ، در جريان قوانين ثابته‌اى قرار مىگيرد .

38