در تنگناى وعاى نفس و طبع يا ذهن او كجا تواند گنجيد ، تا به سبب جهل و عدم گنجايى آن علوم را به سفسطه يا به كفر و زندقه و بدعت و مذهب حلول نسبت كند ، با آن كه اصول اين علوم در نقل ، مذكور باشد . پس تو كه مسترشدى به علوم نقلى ، از علوم عقلى به كلَّى اعراض منماى و در اين امثله كه به تو نمودم تدبّر كن ، و بعد از آن چون به طريق اجمال چيزى از آن فهم كردى از آن علوم نقلى و عقلى هم بدر آى و به اين حضرت جمعيّت من توجّه كن به فناى جملهء اوصاف جسمانى و نفسانى خودت ، تا به عين الحياة علم حقيقى برسى .
< شعر > فثمّ وراء النّقل علم يدقّ عن مدارك غايات العقول السّليمة [1] < / شعر > چه آن جا كه حضرت جمعيّت من است ، علمى الهى است و سرّى نامتناهى از علوم ذات و اسرار و حكم افعال و صفات ، كه از غايت غموض و خفا باريك و پوشيده مىشود از مدارك عقول سليم و نفوس مستقيم ، زيرا كه بدان علوم و اسرار ، جز به فهم و عقل « بى يعقل » نتوان رسيد ، و از سرّ « لا يعرف الله إلَّا الله » گرد آن علوم و اسرار ، حصني منيع است .
ببايد دانست كه عقل قوّتى و صفتى است نورانى سارى ، در نفس انسانى از آثار و انوار عقل اول ، حكم و عمل او ادراك حقايق اشيا و تمييز ميان حق و باطل و خير و شرّ ، و حثّ و دلالت به خير و وحدت و عدالت ، چنان كه در مقابلهء او هوا اثرى و صفتى ظلمانى است ، از آثار كثرت امكانى و صور نامتناهى ممكنات ، كه نفس كامل شامل آن است من حيث توجّهها الى عالم الطبيعة و العناصر ، و اظهار صورها ، هم در اين نفس مدبّر انسانى سارى و حكم و عمل او ظهور به صور انحرافات و حثّ و دلالت به تصرّفات و صور انحرافات نامتناهى ، خلقا و وصفا و قولا و فعلا ، و جملهء قوا و اخلاق و اوصاف روحانى مثل مفكَّره و حافظه ،

[1] < شعر > يعنى به معارج انا الحق نرسى به پاى منبر كه سرى شناسد اين سرّ كه سزاى دار باشد < / شعر > چه آن جا كه مدرسهء اهل ذوق است ، معارف عاليه و دقايق و رموز و نواميس الهيه در بين است كه با نردبان عقل و رفرف فكر به آن پايه نتوان رسيدن .

696