كما أخبرنا بقوله تعالى : * ( وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْماءَ كُلَّها ) * [1] ، و آن جهت تدبيرى من حيث جمعيتها لهذه الجزئيّات كه خطاب * ( أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ ) * [2] با ايشان و تعيّنات ايشان بود و در مظاهر مثاليشان ، و جواب « بَلى » هم ايشان داده بودند ، به آن اسما و معانى و طرق تصريفات و تأويلات و تفهيمات و تفهّمات عالم شده ، و هو المراد بقوله :
« و أعلمت بأسمائها قدما بوحي الأبوّة » الا آن كه احكام امزجه و وسايط ميان هر جهتى جزئى تدبيرى و ميان آن علوم و معانى و اسما حجاب و حايل شده بودند ، و آن علوم به نسبت با عموم ، مغلوب احكام امزجه گشته ، و حكم جهل غالب و پيدا آمده .
پس چون جهتى از اين جهات تدبيرى ، جزئى از تدبير قواى باطن و ظاهر خلاص يابد و به عالم كلَّيت ميل كند ، به حكم مناسبت حالى و به حسب او چيزى از آن علوم و معانى تلقّى كند و تذكَّريش و لو من بعض الوجوه از آن اسما كه به پدرش رسيده بود حاصل آيد ، چون باز به عالم تدبير مراجعت كند ، از آن اسما و معانى آن چه ضبط كرده باشد ، بعضى را كما هي ظاهر يابد و معلومش شود ، و بعضى را كه قوّت متخيّله كسوتى مناسب آن حال كه او بدان متلبّس بوده است پوشانيده باشد ، به تعبير محتاج شود ، اگر اين بيننده به تعبير دانا باشد از آن كسوت خيالى ، آن را به كسوت حسّى تعبير و الا به معبّرى كه به آن علوم و تعبير آن دانا باشد رجوع سازد ، تا آن چه از علوم غريب و كواين كه به ماضى و مستقبل تعلَّق دارد در آن چه او ديده است مدرج باشد ، او را از آن آگاه كند . پس اين علوم و معانى در اين حالت خواب ، نفس را هم از وى حاصل آمده است ، و هم از خود به دانش آن متنعّم و خوش عيش شده ، و هم از خودش به آن علوم پر شده است نه از غيرى و از تفرقه اى كه به غيرى تعلق دارد .

[1] البقرة ( 2 ) آيهء 31 .
[2] الأعراف ( 7 ) آيهء 172 .

693