[1] دايرهء كردار گرد همه در آمده‌ام ، و همه را فرا گرفته و حقيقت « لو دلَّيتم بحبل لهبط على الله » پيدا كرده ، و به اعتبار اين معنى و ايجاد بر مثال نقطهء مركز ، مر حقيقت دايرهء عالم را از خود انشا كرده ، و جملهء اجزاى اين دايره را كه صور أجناس و انواع و اشخاص عالم است ، روى در خود آورده و به مدد ظاهر و باطن خود مخصوص گردانيده ، و به خود جهات هر يك تعيين كرده .
پس در اين دو بيت تقرير احاطت مىكند بالذات و الحكم ، در اول بالذات و در دوم بالحكم .
< شعر > و من كان فوق التّحت و الفوق تحته إلى وجهه الهادي عنت كلّ وجهة [2] < / شعر > و هر كس كه بالاى جهت زير باشد و جهت فوق زير او باشد ، به سوى روى راه نمايندهء او هر جهتى كه باشد روى نهد و او را خضوع نمايد .
اين بيت تقرير معنى احاطت است بالذات به حكم * ( وَالله من وَرائِهِمْ مُحِيطٌ ) * .
پس مىگويد : كه آن كس كه صفت احاطت دارد به عالم ، كه به جميع اجزائه كرى است ، و ظاهر او عين مظاهرش باشد و بالواقع جملهء اجزاى محاط او كه كرى است مركز و موقف اشخاص بود ، آن محيط را بر جملهء آن اشخاص نسبت فوقيّت ثابت باشد ، و اگر چه بعضى از آن اشخاص چون نظر با پاى خود كنند ، ايشان را بعضى از آن محيط تحت نمايد ، اما چون تحت آن تحت را كه مركز پاى ايشان است باز حكم فوقيّت به نسبت با بعضى ديگر ثابت است ، پس آن محيط ، فوق هر تحتي است و اگر آن محيط نظر با جهات محاط خود كند ، آن چه به نسبت با بعضى از آن فوق است ، عين آن فوق را تحت خود يابد به حكم احاطت بالنسبة و النظر من حيث البعض الآخر ، و جهة أرجلهم ايضا فيكون الفوق تحته بهذا الاعتبار ، كما ترى [1]

[1] در هامش مؤلف شارح - قده - كره اى ترسيم فرموده و خواسته است ذهن قاريان را از كره محسوس به كرهء معنوى و احاطت دايرهء كلىّ وجود مطلق به جميع دواير وجودى سوق بدهد .
[1] البروج ( 85 ) آيهء 20 .
[2] عنت : اى خضعت ، عنت الوجوه للحيّ القيّوم ، اى خضعت الوجوه .

504