موحّد است و رابطهء ميان عاشق و معشوق ، و مفنى و مزيل ما به الممايزة ميان ايشان و مثبت ما به المشاركة و الاتحاد بينهما . و ليكن فنا را كه عبارت از استهلاك عاشق است در معشوق و عشق ، سه مرتبهء كلَّى است :
اول ، فناى اوصاف و عوارض و تعلَّقات و تقيداتى است كه در نزول وجود مضاف به عاشق ، از حكم و اثر هر مرتبه و مقامى و منزلى ملكى و فلكى و عنصرى و غير آن بر او طارى و عارض شده است . چنان كه پيش از اين گفته شد ، و طريق آن فنا بيان كرده آمد كه سير و سلوك و ترقى و تحقق است به مقامات و منازل و احوال ، چون توبه و محاسبه و مراقبه و مجاهدت و إخلاص و تقوا و ورع و زهد و توابع آن .
و امّا مرتبهء دوم فنا ، استهلاك صفات اصلى عاشق سالك است و نفى اضافت افعال و اوصاف كرد و گفت و ديد و شنيد و غير آن از خودش ، و اضافت همگى افعال و اوصاف و احكام و آثار به حضرت معشوق ذوقا و شهودا ، لا اعتقادا و علما . و اين قسم از فنا ، موقوف است بر تحقق به مقام توكل و احوال و توابع او ، و به مقام رضا و لوازم و دقايق او .
و امّا مرتبهء سوم فنا ، استهلاك تعيّن و اضافت هستى است مطلقا به حضرت معشوق ، و غرقه شدن در بحر نيستى بالكليّة ، ذاتا و صفاتا . و اين قسم از فنا جز به آن طريق نتواند بود كه عشق از حضرت اطلاق هستى حقيقى تجلَّى مطلق وحدانى بر اين هستى مجازى عاشق گمارد ، تا صورت آن تجلَّى در ذات عاشق ظاهر شود ، و همگى او را فرو گيرد ، و به قنوت سطوت و سلطنت وحدت و اطلاق خودش مر آن هستى مقيّد مجازى عاشق را مقهور و مغلوب و فانى گرداند ، بلكه حكم و اثر تقيّد و اضافت را از او نفى كند ، و او را از او بستاند .
و به خود باقى گرداند . و آوازهء * ( كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ ) * [1] يعنى : الإضافات و التقييدات

[1] القصص ( 28 ) آيهء 88 .

262