< شعر > و ما ظفرت بالودّ روح مراحة و لا بالولا نفس صفا العيش ودّت [1] < / شعر > اصل الودّ : التمنّي ، ثمّ استعير به عن الصداقة و مبدأ الحب . و كذا الولاء مشتقّ من الولى و هو القرب ، ثم استعمل في القرابة و الصداقة ، و استعير به في الحبّ و الانتماء .
و قوله : مراحة ، من قولهم : اراحه الله من الهمّ و العناء فاستراح . و الصفا ، ممدود و انّما قصرها ضرورة .
مىگويد : كه هرگز جانى كه آسايش يافته و به آسايش خو كرده باشد ، بر ودّ كه تمنّا و مبادى محبت است ، ظفر نتواند يافت و نيز نفسى كه پاكيزگى عيش از كدورت عنا و نامرادى دوست دارد ، البته بر و لا كه ابتداى هوى است پيروزى نيايد ، به همان علت كه در بيت گذشته تقرير كرده شد .
< شعر > و أين الصّفا ؟ هيهات من عيش عاشق و جنّة عدن بالمكاره حفّت < / شعر > و كجاست پاكيزگى از كدورت عنا و نامرادى از عيش كسى كه عاشق باشد و چه دور است خوش عيشى از وى ، چه حال و قضيّه آن است كه بهشت جاودانى به ناخوشيها و ناكاميهاى طبيعى ، محفوظ است . يعنى بهشت در جنب همّت عاشق حقيقى ، اخسّ مطالب و انزل مراتب است ، چه مطمح نظر و همّت او ، كمال اتصال و حقيقت وصال است و بهشت منزلى نازل يا مهمان سرائى بانو است و مهمان سرا به نسبت به القاى خانهء خدا على كل حال اخسّ و انزل باشد ، و چون آن چه اخسّ و انزل است به حكم خبر صحيح « حفّت الجنّة بالمكاره » جز به نامراديها و ناكاميها به آن نمىتوان پيوست ، به آن چه اعزّ المطالب و أعلى المراتب و المواهب باشد كه كمال اتصال است با طلب مرادات و آسودگى و لذت عيش ، چگونه توان رسيد ؟ لا جرم اين تمنّا عظيم دور است .
< شعر > ولى نفس حرّ لو بذلت لها على تسلَّيك ما فوق المنى ما تسلَّت < / شعر >

[1] شعراى فارسى زبان در اين قسمتها و در بيان اين قبيل از دقايق و رقايق غوغا به پا نموده‌اند .

232