( حمد و ستايش مىكنم خدا را براى اين كه نعمتش را بر من تمام كند ، و در مقابل عزّت او تسليم و خاضع باشم ، و از نزديك شدن به گناهان محفوظم بدارد . ) سه كلمه « استتمام » ، « استسلام » و « استعصام » از باب استفعال است كه براى طلب كردن مىآيد . ظاهراً مقصود از حمد در اينجا شكر باشد ، گهگاهى حمد به جاى شكر استعمال مىشود ، و در جاى خود گفته اند : « الحمد هو الثّناء باللّسان على الجميل الاختيارى ، نعمة كان او غيرها » ( 1 ) حمد ستايش كردن به زبان است بر كار خوب اختيارى كه ديگرى انجام مىدهد ، چه نسبت به حمد كننده نعمت باشد يا نه ; ولى اينجا چون مسأله نعمت مطرح است ، شايد مراد از حمد همان شكر در مقابل نعمت باشد .
فراز اوّل و سوّم اشاره است به آيه شريفه : ( لئن شكرتم لازيدنّكم و لئن كفرتم انّ عذابى لشديد ) ( 2 ) اگر نعمت ها را شكر كرديد آنها را بر شما زياد خواهم كرد ، و اگر كفران نموديد عذاب من قطعاً سخت خواهد بود .
در قسمت اوّل آيه ، لام قسم در كلمه ( لئن ) و نون تأكيد در ( لازيدنّكم ) قرينه و شاهد بر اهميّت مطلب و مؤكّد بودن آن است . و در قسمت دوّم آيه هم لام قسم در ( لئن ) و ( إنّ ) كه براى تأكيد است همين مؤكّد بودن را مىفهماند .
فراز اوّل يعنى « استتماماً لنعمته » اشاره است به قسمت اوّل آيه شريفه ( لئن شكرتم . . . ) و فراز سوّم يعنى « استعصاماً من معصيته » اشاره است به قسمت دوّم آيه يعنى ( و لئن كفرتم . . . ) .
پس « أحمده » در اينجا به معناى « أشكره » مىباشد ، يعنى شكر مىكنم خدا را ، و بالاترين مرتبه شكر نعمت آن است كه هر نعمتى را در همان راهى كه خداوند مقرّر كرده صرف كنند .

1 - در شرح خطبه اوّل ، درس دوّم راجع به حمد و شكر و مدح و فرق ميان آنها بحث شد . 2 - سوره ابراهيم ، آيه 7

590