است ; سنّت عبارت است از قول معصوم ، فعل معصوم و تقرير معصوم ; پس فعل و تقرير معصومين را زياد بايد مطالعه كنيد . تاريخ پيامبر در جنگها را مطالعه كنيد ، پيامبر در جنگها برخوردش با دشمنان چگونه بود ، بعد از پيروزى برخوردش با دشمنان چگونه بوده و عفو و گذشت هايى كه پيامبر داشته‌است حتى نسبت به دشمنان ، دنبال انتقام جويى نبوده‌است بلكه دنبال هدايت مردم بوده ، مىخواسته حتى المقدور مردم را جذب كند ; تا جنگ بوده جنگ مىكند ، وقتى كه پيروز شد انتقام جويى نمىكرده ; اهل مكّه با آن همه جنگهايى كه با پيامبر كردند ، وقتى پيامبر پيروز شد همه را عفو كرد . . . اذهبوا فانتم الطلقاء .
اگر عالم يا مجتهد در مسائل سياسى مىخواهد اظهارنظر كند بايد نسبت به جامعه شناخت داشته باشد ، مسائل سياسى را آگاه باشد و اين كه در دنيا چه مىگذرد و چه حقه بازيهايى هست ، بايد وارد باشد تا بتواند اظهارنظر كند « زلّة العالِم زلّة العالَم » لغزش عالِم لغزش عالَم است ; عالم بايد خودش اهل مطالعه و اهل شناخت نسبت به مصالح و مفاسد جامعه اسلامى باشد تا بتواند درست اظهارنظر كند .
عالم امروزى اگر مىخواهد وجودش در جامعه مفيد باشد بايد همه چيز بلد باشد : فقه ، اصول ، تاريخ پيامبر ( صلى الله عليه وآله و سلم ) ، تاريخ ائمه ( عليهم السلام ) ، مسائل اقتصادى ، مسائل سياسى ، جامعه شناسى ، اديان و مذاهب را بايد اجمالاً بداند ، مثلاً بى اطلاع نباشد كه يهود چه مىگويند ، مسيحى ها چه مىگويند ; قرآن ناظر به اديان و ملل است ، مزاياى قرآن از همين جا معلوم مىشود ; من بارها به آقايان توصيه كرده‌ام كه در وقت بى كاريتان يك دوره تورات و انجيل را تا آخر مطالعه كنيد تا بدانيد چه چيزهايى در آنها هست و بدانيد قرآن چقدر عظمت دارد .
عالمى كه مىخواهد وجودش نافع باشد بايد جامع باشد . فلسفه

58