توليد شده ايم ; و به اصطلاح فلسفه دو جور مجرّد داريم :
1 - مجرّدات در قوس نزول : موجودات مجرّدى كه قبل از عالم مادّه خدا آنها را خلق كرده و رتبه شان قبل از عالم مادّه است ; آنها ديگر زمان ندارند ، اگر چنين مجرّداتى داشته باشيم - چنانچه فلاسفه به عالم عقول قائل هستند و اينها را مىگويند از ازل وابسته به حق و پرتو و جلوه او هستند - در مورد آنها زمان و مادّه وجود ندارد .
2 - مجرّدات در قوس صعود : مجرّداتى هستند مثل نفوس ما كه بعد از مادّه و در قوس صعود هستند ; يعنى وقتى مادّه مىخواهد بالا برود و صعود و ترقّى و تكامل پيدا كند به عالم تجرّد مىرسد .
به فرمايش مرحوم صدرالمتألهين نفس مجرّد ما ، محصول عالى مادّه است ; يعنى پايش را از مادّيات فراتر گذاشته است . پس چون اين مجرّد از مادّه توليد شده و موجودات مادّى مسبوق به مادّه و مدّت هستند ، روى همين اصل اينها ازلى نيستند و زمان دارند ، زيرا منشأ وجوديشان مادّه است .
موجودات مجرّد محض مثل عقول كه فلاسفه قائل هستند ، حالت منتظره اى براى وجودشان نيست . به اصطلاح در فلسفه مىگويند فاعل ( حق تعالى ) تام الفاعليّة است ; يعنى چنين نيست كه خدا فاعل نباشد و بعد ناگهان به فكر بيفتد كه خوب است موجوداتى را خلق كند ، زيرا خداوند مانند ما محلّ حوادث واقع نمىشود .
كيفيت ربط حادث به قديم خداوند به تمام معنا بخشنده و فيّاض و از نظر انجام كار بى نياز و قدرت مطلق و همواره فاعل است . آن موجودات مجرّد هم به تمام معنا قابل هستند ، يعنى حالت منتظره اى براى وجودشان نيست پس از ازل موجود شده اند .

232