تعبيرى كه فلاسفه دارند اين است كه مىگويند : « صفحات الاعيان عند الله كصفحات الاذهان عندنا » ( 1 ) تمام صفحه هاى عالم وجود نسبت به حق تعالى مثل صفحه ذهن است نسبت به ذهن شما . صفحه ذهن يعنى تصور ذهن شما ، تا توجّه شما هست آن هم هست ، اگر توجّه شما از آن برگردد آنچه را كه تصور كرده بوديد از بين مىرود . اگر توجّه خدا نباشد چيزى وجود ندارد ، و اگر نازى كند در هم فرو ريزند قالبها ، پس تمام اين عالم توجّه و جلوه حق اند . تا توجّه خدا هست عالم نيز هست ، و اگر توجّه خدا نباشد عالم هم نخواهد بود ; معلول و علّت اين گونه هستند .
پس اين معيّتى كه حضرت در اينجا مىفرمايد مثل معيّت دو جسم نيست ، مثل معيّت حالّ و محلّ نيست ، بلكه معيّت علّت با معلول است ( آن هم علّت و معلول حقيقى ) كه به اصطلاح مىگويند معيّت قيّوم با متقوّم ( علّت با معلول ) كه مثالش را گفتيم ، مثل معيّتى است كه جان شما نسبت به تصوراتتان دارد .
خداوند با همه چيز هست ، آيه قرآن هم مىگويد : ( و هو معكم أين ما كنتم ) ( 2 ) خدا با شماست ، هر جا كه باشيد .
خداوند در آيه شريفه ديگر مىفرمايد : ( ما يكون من نجوى ثلاثة الاّ هو رابعهم و لا خمسة الاّ هو سادسهم و لا أدنى من ذلك و لا أكثر الاّ هو معهم ) ( 3 ) هيچ سه نفرى نجوا نمىكنند ، يعنى با هم در گوشى صحبت نمىكنند ، مگر اين كه چهارمى آنها خداست ; هيچ پنج نفرى نيز با هم در گوشى صحبت نمىكنند ، مگر اين كه ششمى آنها خداست ; كمتر از اين و زيادتر از اين نيز ( كمتر از سه نفر و زيادتر از پنج نفر )

1 - اين عبارت ظاهراً از شيخ الاشراق است . به حاشيه منظومه ، ص 166 ; و اسفار ، ج 6 ، ص 250 مراجعه شود . 2 - سوره حديد ، آيه 4 3 - سوره مجادله ، آيه 7

208