احاطه دارد بدن شما يك موجود مستقلى است ، ولى عالم مادّه همه مخلوق و جلوه خدا هستند ، پس مسأله احاطه خدا بر عالم بالاتر از احاطه جان شما بر بدن شماست .
اگر بخواهيم احاطه خدا را به عالم مثال بزنيم مانند احاطه اى است كه روح شما نسبت به تصوراتش دارد . شما الآن كه اينجا نشسته ايد در ذهن خودتان يك باغ پر از گيلاس را تصور مىكنيد ، اين تصور ساخته و مخلوق ذهن شماست و در اين رابطه ذهن و روح شما به اين تصور احاطه دارد و حدوث و بقاى اين تصور هم وابسته به توجه شماست ، چرا كه تا شما توجه داريد اين باغ گيلاس موجود است ، ولى به محض اين كه ذهن شما روى مطلب ديگرى رفت تصور باغ پر از گيلاس تمام مىشود ، چون اين تصور مخلوق ذهن شماست با ذهن شما هست ، اما ذهن شما فاعل آن و محيط بر آن است ، و آن جلوه ذهن شماست .
اگر بخواهيم مثال بزنيم چنين مىگوييم : تمام اين عالم از آسمان و زمين و كهكشانها و همه مجرّدات ( كه مجرّدات فوق مادّياتند ) ملائكة الله و . . . نسبتشان به حق تعالى مثل نسبت تصورات ذهن شماست به ذهن شما ، تصور شما مخلوق ذهن شماست و ذهن شما احاطه بر آن دارد كه از آن تعبير به احاطه قيّومى مىكنند ، يعنى اين تصور « متقوّم » به ذهن من است ، نفس من ، روح من ، جان من « قيّوم » است ، يعنى اداره كننده اين تصور است و اين تصور « متقوّم » به آن است ، يعنى قوامش به آن است ، حدوث و بقاى اين تصور وابسته به نفس من است .
در حديث هم آمده است كه حضرت مىفرمايد : « كلّ ما ميّزتموه بأوهامكم فى ادقّ معانيه مخلوق مصنوع مثلكم مردود اليكم » ( 1 ) آنچه را شما با دقت تصور مىكنيد آن مخلوق و مصنوع شماست و تمام عالم نسبت به خداوند اين طور است .

1 - بحارالانوار ، ج 66 ، ص 293

207