طبيعى در زمين بكاريد ممكن است پس از ده سال درخت خرما شود ، ولى اگر كشاورزى پيشرفته باشد و مهندس كشاورزى نظارت داشته باشد و . . . ممكن است پس از پنج سال درخت خرما شود ، منتها اين چيزى است كه در طاقت بشر است ، اما اين كه يك هسته خرما در ظرف يك دقيقه تبديل به درخت خرما شود ، هرچند در طاقت بشر نيست اما محال هم نيست ، ولى بر حسب عوامل طبيعى كه در دست است با همه نيروها و فنونى كه به كار ببريم امكان ندارد كه در ظرف يك دقيقه تبديل به درخت خرما شود ، لكن قدرت خداى تبارك و تعالى مىتواند به چنين چيزى تعلّق گيرد و كار و عمل همين علل طبيعى را تسريع كند و چنين كارى انجام شود ، يعنى كارى كه در مدّت زيادى انجام مىشد در مدّت كمى انجام شود . يا مثلا زنده شدن مرده ذاتاً محال نيست ، ولى شرايط و عللى مىخواهد و خداوند چه بسا همان شرايط را در مدّت كمى فراهم مىكند و مرده زنده مىشود . ( 1 ) معجزه ، تحقّق معلول بدون علّت نيست علاوه بر اين كه معجزه به اين معنا نيست كه قدرت خداوند بر يك امر محال تعلّق گيرد ، بدين معنا هم نيست كه چيزى بدون علّت موجود شود . معلول بدون علّت موجود نخواهد شد ، هر معلولى علّت دارد منتها گاهى معلول و علل

1 - بنابراين ممكن است - با توجّه به رشد علمى بشريّت و امكان كشف بسيارى از رموز و اسرار طبيعى براى بشر - كارى در زمانى معجزه باشد ، يعنى از نظر علل شناخته شده طبيعى ، براى بشر آن زمان خارق العاده باشد ، ولى در زمانى ديگر معجزه حساب نشود ، يعنى از نظر طبيعى عادى باشد ، از اين جهت كه بسيارى از رموز و اسرار ناشناخته خلقت براى بشريت روشن و شناخته شده باشد ، ولى به هر حال معجزه در هر زمانى به خواست خداوند اتفاق بيفتد - چه زمان جهل بشريت و چه زمان رشد علمى او - بر خلاف جريان طبيعى علل و معلولهاى شناخته شده بشر آن زمان خواهد بود ، و از اين جهت معجزه خاصيت ويژه خود را هميشه خواهد داشت .

514