چگونگى توبه حضرت آدم بنابراين حضرت آدم ( عليه السلام ) به سوى خدا توبه و بازگشت كرد و خدا توبه اش را پذيرفت ، اما اين بازگشت با گفتن يك « استغفر اللّه » نبود ، واقعاً از خوف خدا سالها گريه كرد - سيصد سال يا كمتر - در روايتى كه سندش هم صحيح است دارد كه بعد از آن كه حضرت آدم ترك اولايى را مرتكب شد شامه سوداء ( خال سياه ) در بدنش ظاهر شد و تمام بدن او را گرفت ، حضرت آدم ناراحت شد كه پس از اين كه توبه اش تا اندازه اى پذيرفته شده است باز اين خال سياه در بدنش وجود دارد ، جبرئيل امين علّت ناراحتى او را پرسيد ، حضرت آدم جواب داد بعد از اين كه خدا توبه مرا پذيرفته باز اين خال سياه به بدن من هست ، در آن روايت دارد كه آدم نماز خواند و در هر نوبت از نمازهاى پنجگانه جبرئيل به او خطاب كرد كه نماز بخوان تا اين كه بتدريج در پنج وقت نماز آن خال سياه از بين رفت . ( 1 ) در اينجا حديث دارد كه اگر انسان در پنج وقت نماز بخواند از زشتى ها پاك مىشود ، منتها دوباره از نو ممكن است مرتكب معصيتى شود ، و اصلا نماز براى اين است كه انسان در حال نماز به خدا توجّه داشته باشد و گناهانى را كه مرتكب شده است جبران كند ، حكمت نماز همين است ، در قرآن فرموده است : ( و اقم الصّلوة لذكرى ) ( 2 ) نماز را بخوان براى ياد من .
به هرحال توبه حضرت آدم با گفتن « استغفر اللّه » فقط نبود ، با اين كه گناهش ترك اولى بود واقعاً به سوى خدا بازگشت . و استغفار واقعى و صحيح همان بازگشت عملى به سوى خداست . در نهج البلاغه در كلمات قصار است كه شخصى نزد حضرت على ( عليه السلام ) « استغفر اللّه » گفت ، حضرت فرمودند : « ثكلتك امّك أتدرى

1 - من لا يحضره الفقيه ، باب علّت وجوب پنج نماز ، ج 1 ، ص 214 ، حديث 644 2 - سوره طه ، آيه 14

391